Faruk Balıkçı - Özel

Meclis zemininde siyasete 1990 yılında kurduğu Halkın Emek Partisi (HEP) ile siyasete başlayan Kürtler, 33 yıllık siyaset yolcuğunda sürekli kapatma davalarıyla karşı karşıya kaldı. En son 7 Haziran 2021'de HDP’nin kapatma davasıyla karşı karşıya kalması nedeniyle Kürtler, 14 Mayıs 2023’te gerçekleşen Genel ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerine Yeşiller ve Sol Parti ile girdi, dün de gerçekleştirdiği 4. kongresinde deklere edilen Halkların Demokrasi ve Eşitlik Partisi (HEDEP) ile artık yoluna devam edecek.

İşte HEP’ten, HEDEPE’ye uzanan Kürt siyasal hareketinin yolculuğu;

Halkın Emek Partisi (HEP) ile başladılar

SHP kontenjanından milletvekili seçilen aralarında Ahmet Türk’ün de bulunduğu 6 milletvekili, 1989 yılında Paris’te düzenlenen Kürt konferansına katılınca partiden ihraç edildi. İhraç sonrası Diyarbakır örgütünde toplu istifalar yaşandı. Ardından 1990 yılında Halkın Emek Partisi (HEP) kurularak, Kürt siyaseti hareketinin Meclis’teki ilk temsili başlamış oldu.

HEP’in Genel Başkanı Fehmi Işıklar oldu. 1991 seçimlerinde SHP ile ittifak yaparak aralarında Fehmi Işıklar, Sedat Yurtdaş, Hatip Dicle, Leyla Zana, Ahmet Türk, Mahmut Alınak, Orhan Doğan, Zübeyir Aydar, Adnan Ekmen, Remzi Kartal’ın da bulunduğu 21 milletvekili, SHP listesinden parlamentoya girdi. TBMM’deki ant içme töreninde HEP Milletvekili Leyla Zana’nın yemin metnini okumasının ardından Kürtçe olarak, “Bu yemini Türk ve Kürt halkı adına ediyorum” ifadeler yemin krizine neden oldu. 1992’de HEP’e kapatma davası açıldı.

Özgürlük ve Demokrasi Patisi (ÖZDEP)

HEP'in kapatılma ihtimaline karşı 19 Ekim 1992'de kuruldu. Ardından kapatma davası açıldı.

ÖZDEP’li yöneticiler davanın sonuçlanmasını beklemeden 30 Nisan 1993’te fesih kararı aldılarsa da, bu karar Anayasa Mahkemesi’ne ulaşmadan partinin kapatılmasına karar verildi. Anayasa Mahkemesi oybirliğiyle, HEP’in kapatılmasına, ayrıca eski HEP genel başkanı olan TBMM Başkanvekili ve SHP Diyarbakır milletvekili Fehmi Işıklar’ın milletvekilliğinin düşürülmesine karar verdi. Kapatılma ihtimaline karşı HEP milletvekilleri kurulmuş olan Demokrasi Partisi’ne (DEP)’e geçti.

DEP’in ömrü bir yıl sürdü

Demokrasi Partisi (DEP), 1993’te Yaşar Kaya başkanlığında kuruldu. DEP’in siyasi hayatı da kısa sürdü. 2 Mart 1994 günü TBMM’de DEP milletvekilleri Hatip Dicle, Orhan Doğan, Leyla Zana, Ahmet Türk, Sırrı Sakık ve Bağımsız Şırnak Milletvekili Mahmut Alınak’ın dokunulmazlıklarının kaldırılması yönünde karar alındı. Aynı gün Hatip Dicle ve Orhan Doğan TBMM bahçesinde gözaltına alındı. 4 Mart sabahı DEP’li milletvekilleri TBMM Çankaya kapısı önünde polis zoruyla, götürüldüler. Leyla Zana, Ahmet Türk, Sırrı Sakık, Sedat Yurtdaş, Selim Sadak, Mahmut Alınak, Hatip Dicle, Orhan Doğan tutuklanarak Ankara Merkez Cezaevi’ne gönderildi.

DEP Milletvekili Mehmet Sincar, Batman’da incelemelerde bulunduğu sırada kent merkezinde 1993 yılında öldürüldü. Aynı zamanda çok sayıda parti yöneticisi ve üyesi öldürüldü. Remzi Kartal, Zübeyir Aydar, Naif Güneş, Nizamettin Toğuç, Mahmut Kılınç ve Ali Yiğit ise yurt dışına çıktılar. DEP, 1994’te Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı.

Halkın Demokrasi Partisi (HADEP)

1994 yılında Murat Bozlak başkanlığında Halkın Demokrasi Partisi (HADEP) kuruldu. 1995 yüzde 10’luk seçim barajını aşıp parlamentoya girmeyi başaramadı. HADEP kurucusu ve Parti Meclisi üyesi Muhsin Melik ve şoförü Mehmet Ayyıldız uğradıkları saldırı sonucu öldürüldü.

Parti’nin 24 Haziran 1994 tarihindeki kongresinde Türk bayrağının indirilmesi ve Abdullah Öcalan posterlerinin asılması gerekçesiyle Genel Başkan Murat Bozlak ve İstanbul İl Başkanı Hikmet Fidan 4 Temmuz 1996 tarihinde altı yıl hapis cezası aldı. HADEP hakkında kapatma davası açıldı.

Demokratik Halk Partisi (DEHAP)

Demokratik Halk Partisi ise 24 Ekim 1997’de kuruldu. 1998 tarihinde yapılan 1. Olağanüstü Kongre sonucunda Mehmet Abbasoğlu parti başkanlığına getirildi. 3 Kasım 2002 tarihinde HADEP, DEHAP listelerinden seçime girdi. Yüzde 6.13 oy aldı ama yüzde 10 barajı aşılamadığı için Meclis’e giremedi. 2003’te Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı DEHAP hakkında “örgütlenmesini tamamlamadan seçimlere girdiği” iddiasıyla kapatma davası açtı. HADEP’in 13 Mart 2003 tarihinde kapatılmasının ardından, 26 Mart 2003’de 35 HADEP’li belediye başkanı DEHAP’a geçti.

2003’te Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, DEHAP’ın kapatılması için ikinci kez Anayasa Mahkemesi’nde dava açtı. 28 Mart 2004 tarihindeki yerel seçimlerde, DEHAP, SHP, ÖDP, EMEP, SDP ve Özgür Parti’nin kurdukları “Demokratik Güç Birliği” ile katıldığı seçimlerde beş il, 33 ilçe ve 31 belde belediye başkanlığı kazandı. 2005 tarihinde gerçekleştirilen 3. Olağanüstü Kongresi’nde alınan kararla DEHAP kendini feshetti.

Demokratik Toplum Partisi (DTP)

Demokratik Toplum Partisi (DTP) 2005’te Türkiye’de “Eş Başkanlık” sistemini uygulamaya konulan ilk parti kuruldu. DTP’nin ilk eş başkanları Ahmet Türk ve Aysel Tuğluk oldu ancak Yüksek Seçim Kurulu (YSK) Eş Başkanlık sistemini kabul etmediği için genel başkanlığına Ahmet Türk seçildi. 2007 yılında seçime bağımsız giren DTP, aralarında Selahattin Demirtaş, Gültan Kışanak, Leyla Zana gibi isimlerin olduğu 20 kişiyi TBMM’ye gönderdi ve grup kurdu.

AYM, 2007 yılında DTP hakkında kapatma davası açtı. 2009’da oybirliği ile DTP’nin kapatılmasına ve 37 kişiye beş yıl siyaset yasağı uygulamasına, Ahmet Türk ve Aysel Tuğluk’un milletvekilliklerinin düşürülmesine karar verdi.

Barış ve Demokrasi Partisi (BDP)

Barış ve Demokrasi Partisi, 2 Mayıs 2008 tarihinde kuruluş dilekçesinin, partinin kurucu başkanı avukat Mustafa Ayzit tarafından İçişleri Bakanlığı’na verilmesiyle resmen kuruldu. Birinci olağan kongresinde, Muş’un Varto İlçesi eski belediye başkanı Demir Çelik, Barış ve Demokrasi Partisi’nin genel başkanı oldu. DTP’nin kapatılmasının ardından grup kurma arayışına giren eski DTP’li 19 milletvekili ve İstanbul bağımsız milletvekili Mehmet Ufuk Uras 25 Aralık 2009’da BDP’ye geçerek Meclis’te grup kurdular.

Demokratik Bölgeler Partisi (DBP)

2014 yılında Saliha Aydeniz ve Keskin Bayındır’ın eş Genel başkanlığını yaptığı Demokratik Bölgeler Partisi kuruldu. 2011’de yapılan kongrede Selahattin Demirtaş ve Gültan Kışanak eş genel başkanlığa seçildi. Bağımsız olarak seçimlere girdiler. Ve 36 vekil çıkardılar. YSK, 2011 yılında KCK davasından beş yıl tutuklu kalan, Hatip Dicle’nin kesinleşmiş hapis cezası olduğu gerekçesiyle milletvekilliğini düşürdü. Dicle’nin yerine Adalet ve Kalkınma Partisi milletvekili adayı Oya Eronat Meclis’e girdi. BDP, 2013’te başlayan çözüm sürecinde rol aldı. 2014 tarihinde kendini feshetti ve Halkların Demokratik Partisi’ne (HDP) geçtiler.

Halkların Demokrasi Partisi (HDP)

Barış ve Demokrasi Partisi, Devrimci Sosyalist Parti, Ezilenlerin Sosyalist Partisi, Sosyalist Yeniden Kuruluş Partisi, Yeşiller ve Sol Gelecek gibi partiler Halkların Demokratik Partisi çatısı altında birleşti. 2013’te yapılarak Eş Genel Başkanlıklara Sebahat Tuncel ve Ertuğrul Kürkçü getirildi. 2014’te Figen Yüksekdağ ve Selahattin Demirtaş, HDP Eş Genel Başkanı oldular. HDP, 7 Haziran 2015 seçimlerine parti olarak katıldı ve oyların yüzde 13,12’sini alarak 80 milletvekili çıkarttı.

Hükümet kurulamaması üzerine 1 Kasım 2015 tarihinde seçimlerin yenilenmesine karar verildi.7 Haziran-1 Kasım sürecinde 20 Temmuz’da Suruç ve 10 Ekim’de Ankara Gar katliamları yaşandı. Bu sürecin sonunda 1 Kasım’da yapılan seçimlerde HDP’nin oy oranı yüzde 10,76’ya gerilerken, milletvekili sayısı da 59’a düştü. 4 Kasım 2016’da HDP’li milletvekillere yönelik yapılan operasyonda eş genel başkanlar Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ’ın da aralarında bulunduğu bazı milletvekilleri gözaltına alındı. Gözaltına alınan milletvekillerinden HDP Eş Genel Başkanı Figen Yüksekdağ ve Selahattin Demirtaş ile HDP Grup Başkanvekili ve Diyarbakır Milletvekili İdris Baluken ile milletvekilleri Abdullah Zeydan, Ferhat Encü, Gülser Yıldırım, Leyla Birlik, Nihat Akdoğan, Nursel Aydoğan, Selma Irmak tutuklandı. HDP 2018 milletvekili seçimlerine parti olarak katıldı ve yüzde 11,7 oy alarak 67 milletvekiliyle Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yer aldı. HDP’nin üç büyükşehir, iki il, 29 ilçe ve üç belde belediyesine kayyum atandı.

Yeşil Sol Parti (YSP)

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, 2021 tarihinde HDP’nin kapatılması için Anayasa Mahkemesi’nde dava açtı. HDP, 2012’de kurulan ve Eş Genel Başkanlığını İbrahim Akın ile Çiğdem Kılıçgün Uçar’ın yaptığı Yeşil Sol Parti çatısı altında seçime katıldı. Yüzde 8,82 oy alarak 61 milletvekili çıkardı.

Ve HEDEPE

15 Ekim 2023’te yapılan kongrede yapılan tüzük değişikliğiyle partinin adı Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (HEDEP) oldu. Eş genel başkanlıklarına YSP Adana Milletvekili Tülay Hatimoğulları Oruç ve YSP Siirt Milletvekili Tuncer Bakırhan seçildi.