Kayıt dışı istihdam, Türkiye'de ciddi bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Sigortasız çalıştırılan işçiler, yasal haklarından mahrum kalırken, işverenler ve devlet de bu durumdan olumsuz etkileniyor. Peki, kayıt dışı istihdam nedir? Sigortasız çalıştırılmanız durumunda ne yapabilirsiniz? İşte tüm detaylar...
KAYIT DIŞI İSTİHDAM NEDİR?
Kayıt dışı istihdam; sosyal güvenlik açısından niteliği itibariyle yasal işlerde çalışarak istihdama katılan kişilerin, çalışmalarının gün veya ücret olarak ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına hiç bildirilmemesi ya da eksik bildirilmesi olarak tanımlanır. Üç tür kayıt dışı çalışma söz konusudur:
• Çalışanların Sosyal Güvenlik Kurumuna hiç bildirilmemesi,
• Çalışma gün sayılarının eksik bildirilmesi,
• Sigorta primine esas kazanç tutarlarının eksik bildirilmesi.
KAYIT DIŞI ÇALIŞMANIN SONUÇLARI NELERDİR?
Kayıt dışı istihdamın ekonomik ve sosyal açıdan birçok olumsuz sonucu bulunmaktadır. Kısa ve uzun vadede ülke ekonomisine ve bireylere büyük zararlar verir. İşçi, işveren ve devlet açısından olumsuz etkileri şu şekilde sıralanabilir:
ÇALIŞANLAR AÇISINDAN OLUMSUZ SONUÇLAR
• Emeklilik Hakları: Sigortasız çalışanların çalıştıkları günler emeklilik için geçerli sayılmaz.
• Malullük ve Ölüm Aylığı: Çalışamaz duruma geldiklerinde malullük aylığından, geride kalan aile bireyleri ise ölüm aylığından yararlanamaz.
• Sağlık Sigortası: Genel sağlık sigortası primlerini kendileri ödemek zorunda kalabilirler.
• İş Kazası ve Meslek Hastalığı: İş kazası geçirdiklerinde veya meslek hastalığına yakalandıklarında ödenen geçici iş göremezlik ödeneğinden veya sürekli iş göremezlik gelirinden yararlanamazlar.
• İşsizlik Sigortası: İşsiz kalmaları halinde işsizlik sigortasından faydalanamazlar.
• Tazminatlar ve İzinler: İşten ayrıldıklarında ihbar ve kıdem tazminatından, yıllık izin, haftalık izin, doğum izni gibi haklardan faydalanamazlar.
İŞVERENLER AÇISINDAN OLUMSUZ SONUÇLAR
• Yasal Sorumluluklar: İş kazası ve meslek hastalıkları karşısında devlete ve işçilere karşı mesuliyet doğar. İdari ve adli yaptırımlarla karşılaşabilirler.
• Haksız Rekabet: Haksız rekabete neden olarak piyasa dengesinin bozulmasına zemin hazırlar.
• Teşviklerden Mahrumiyet: Devlet ve özel sektör tarafından sağlanan mali teşvikler, hibeler, krediler ve vergi avantajlarından faydalanamazlar.
• Para Cezaları: Kayıt dışı çalışmanın tespiti halinde yüklü miktarda idari para cezaları ile karşılaşırlar.
DEVLET AÇISINDAN OLUMSUZ SONUÇLAR
• Prim Kaybı: Kayıt dışı çalışmanın devlete en büyük zararı prim kaybı ve sosyal güvenlik açıklarının artmasıdır.
• Gelir Dağılımı: Gelir dağılımında adaletsizliklere ve toplumun ahlaki dejenerasyonuna sebep olur.
KAYIT DIŞI İŞÇİ ÇALIŞTIRMANIN CEZASI NEDİR?
Kayıt dışı işçi çalıştırdığı tespit edilen işverenlere, verilmesi gereken belgelere göre çeşitli idari para cezaları uygulanır. Cezalar işverenden işverene ve belgeye göre çeşitlilik gösterir. Örneğin bir yıl bir işçiyi kayıt dışı çalıştırıldığının denetim sonucu anlaşılması halinde idari yaptırımı 14 asgari ücrete kadar para cezasıdır. Ayrıca bu işyerleri bir ay boyunca herhangi bir teşvikten de yararlanamamaktadırlar.
KAYIT DIŞI YANİ SİGORTASIZ ÇALIŞTIRILMAM DURUMUNDA NE YAPABİLİRİM?
Çalışanlar, ihbar ve şikâyetlerini Sosyal Güvenlik Kurumu’na çeşitli yollarla iletebilirler:
• Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İletişim Merkezi “ALO 170” i arayabilirler.
• Kendilerine yakın Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü veya Sosyal Güvenlik Merkezine şikâyetlerini iletebilirler.
• Yine her türlü istek, şikâyet, ihbar, görüş ve önerilerini CİMER yani Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi üzerinden yapabilirler.
Bu yollarla yapılan ihbar kaydı esnasında kimlik bilgilerinin alınması gerekmektedir ve bu bilgiler işverenler veya üçüncü kişilerle kesinlikle paylaşılmaz.
Şikâyetleriniz işleme alındıktan sonra Sosyal Güvenlik Kurumu Denetim Elemanları tarafından gerekli denetim ve incelemeler kısa sürede yapılır.