Musa Anter, Kürt toplumunun "Apê Musa" (Musa Amca) olarak bildiği, Kürt kültürü üzerine önemli çalışmalar yapmış bir yazar ve şairdir. 1920 yılında Mardin'in Nusaybin ilçesine bağlı Eskimağara köyünde doğan Anter, hayatı boyunca Kürt hakları için mücadele etti ve bu uğurda defalarca tutuklandı. 20 Eylül 1992 tarihinde Diyarbakır'da uğradığı silahlı saldırı sonucu hayatını kaybetti.
ERKEN YAŞAMLAR VE EĞİTİM
Musa Anter, 1920 yılında Kürt bir ailenin çocuğu olarak doğdu. İlkokulu Mardin'de, ortaokul ve liseyi Adana'da okudu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Annesi Fesla Hanım, Türkiye'nin ilk kadın muhtarlarından biridir. 1944 yılında Abdurrahim Rahmi Zapsu'nun kızı Ayşe Hale ile evlendi ve bu evlilikten üç çocuğu oldu.
Musa Anter'in ilk gözaltına alınması, öğrencilik yıllarında Dersim İsyanı sırasında oldu. “Atatürk'ün annesi Zübeyde Hanım'a küfrettiği” gerekçesiyle 45 gün gözaltında kaldı. Canip Yıldırım ve Yusuf Azizoğlu ile birlikte İleri Yurt gazetesini çıkardı. 1959 yılında yayımladığı Kürtçe şiiri "Qimil / Kımıl" sebebiyle 49’lar Davası ile idamla yargılandı ancak 27 Mayıs Darbesi'nde aftan yararlanarak serbest kaldı. Daha sonra Deng, Barış Dünyası ve Yön dergilerinde yazılar yazdı.
MÜCADELE VE TUTUKLANMALAR
1963'te 23'ler davası ile tekrar cezaevine giren Anter, çeşitli cezaevlerinde yattı. 12 Eylül Darbesi'nde “Kürtçülük propagandası” yapmaktan tutuklandı. Yaşamı boyunca toplam 11,5 yıl hapis yattı. Anter, Devrimci Doğu Kültür Ocakları, Halkın Emek Partisi, Mezopotamya Kültür Merkezi ve İstanbul Kürt Enstitüsü'nün kurucuları arasında yer aldı.
ÖLÜMÜ
Musa Anter, 20 Eylül 1992'de Diyarbakır'ın Seyrantepe mahallesinde uğradığı silahlı saldırıda sol bacağına iki, kalbi ve kafasına birer kurşun sıkılarak öldürüldü. Yanında bulunan gazeteci Orhan Miroğlu saldırıda yaralandı. Dönemin Başbakanı Mesut Yılmaz'ın isteği üzerine Başbakanlık Teftiş Kurulu Başkanı Kutlu Savaş'ın hazırladığı Susurluk Raporu'nda Anter'in JİTEM için öldürüldüğü iddia edildi ve cinayetin “Yeşil” kod adlı Mahmut Yıldırım tarafından planlanıp uygulandığı ileri sürüldü.
ESERLERİ
• Birina Reş / Kara Yara (1959)
• Qimil / Kımıl (1962)
• Ferhenga Kurdî-Tirkî / Kürtçe-Türkçe Sözlük (1967)
• Hatıralarım I (1991)
• Hatıralarım II (1992)
• Vakayiname (1992)
• Fırat Marmara'ya Akar (1996)
• Çinara Min (1999)
Musa Anter, Kürt halkının kültürel ve siyasi mücadelesinde önemli bir figürdü. Yaşamı boyunca yazdığı eserler ve verdiği mücadele, Kürt tarihine ışık tutmaya devam ediyor. Mezarı, doğduğu yer olan Nusaybin'in Eskimağara köyünde bulunmaktadır. Anter’in yaşamı ve çalışmaları, bugün hala birçok Kürt tarafından saygıyla anılmaktadır.