İbrahim İnanç Yıldız - Veli Baltacı / ÖZEL - HABER
Diyarbakır Sur ilçesindeki hendek olaylarının üzerinden 8 yıl geçti. Sur’da çatışmalardan dolayı ilk olarak 13 Eylül 2015 tarihinde Sur’un Abdaldede, Alipaşa, Cami Kebir, Cami Nebi, Cevatpaşa, Dabanoğlu, Fatihpaşa, Hasırlı, İskenderpaşa, Melikahmet, Ziya Gökalp, Lalebey, Süleyman Nazif, Savaş ve Cemal Yılmaz mahallerinde sokağa çıkma yasağı ilan edildi.
Ara ara kimi mahallerde yasak kaldırılırken, kimi mahallerde devam etti.
6 MAHALLEDE YASAKLAR 6 YIL SÜRDÜ
25 Kasım 2015 tarihinde Dört Ayaklı Minare önünde “Bu tarihi bölgede; birçok medeniyete beşiklik etmiş, evsahipliği yapmış bu kadim bölgede; insanlığın bu ortak mekanında silah, çatışma, operasyon istemiyoruz. Savaşlar, çatışmalar, silahlar, operasyonlar bu alandan uzak olsun, diyoruz” diyen Diyarbakır Barosu Tahir Elçi, açıklama sonrası çıkan çatışmada öldürüldü. Elçi’nin vurulmasından sonra çatışmaların şiddetlendiği Dabanoğlu, Cevatpaşa, Fatihpaşa, Hasırlı, Savaş ve Cemal Yılmaz mahallerinde 11 Aralık 2015 tarihinde sokağa çıkma yasağı ilan edildi. Çatışma ve operasyonlar, 9 Mart 2016 tarihine kadar devam etti. Çatışmaların bitmesinden sonra 6 mahalledeki yasak ise 30 Aralık 2021 tarihine kadar sürdü.
Bu süreçte Bakanlar Kurulu acele kamulaştırma kararı çıkararak, 6 mahallede kentsel dönüşümü başlattı.
6 MAHALENİN YÜZDE 72’Sİ YIKILDI
TMMOB’un hazırladığı rapora göre asıl yıkımın çatışmalardan sonra yapıldığı ortaya koyuldu. Raporda, 6 mahallede, aralarında tescilli 87 yapı ve tescile değer 247 yapının da olduğu 3 bin 569 yapı yıkıldı. Uydu görüntüleriyle 6 mahallenin yüzde 72’sinin yıkıldığı tespit edildi. Yıkılan bu mahallerden on binlerce insanın göç ettiği paylaşıldı. Şimdilerde ise yıkılan konut sayısı binlerle ifade edilirken, yerine yapılan konut sayısı ise sınırlı sayıda kaldı. Evine karşılık ev alan yurttaşlar ise ya parasını almak zorunda kaldı ya da TOKİ’den ev aldı. Anlaşmayanların ise davalık oldu.
OLMAYAN MAHALLENİN SEYYAR MUHTARLARI
Cemal Yılmaz Mahalle Muhtarı Koçero Topdemir, yaklaşık 15 senedir muhtarlık yapıyor. 2015 Sur olaylarında yıkılan mahallesinden seçmenleri gibi kendisi de başka mahalleye göç etmek zorunda kalmış.
Muhtarlık çalışmasında kullandığı malzemelerini küçük bir çantaya koyarak, her gün Mardin Kapı’ya gelen Topdemir, burada yurttaşların işlerini halletmeye çalışıyor. Topdemir, “Muhtarlık binamızın olmaması büyük bir sorun. 15 senedir muhtarım ve bunu dile getiriyorum. ‘Tamam’ diyorlar ama bu sıkıntı halen devam ediyor. Yapmadıkları için hem biz sıkıntı çekiyoruz hem de vatandaş bize ulaşamıyor. Bütün diyalogumuz telefon üzerinde. Nerede iş olursa oraya giderek hizmet ediyoruz” dedi.
BİNLERCE İNSAN GÖÇ ETTİ
2015’te Sur’daki olaylardan dolayı 6 mahalleden yoğun bir göçün olduğunu belirten Topdemir, özellikle Cemal Yılmaz, Hasırlı ve Savaş Mahallesi’nden on binlerce insanın göç ettiğini söyledi. Şu an kendi mahallesindeki evlerin yıkıldığı için insanın kalmadığını dile getiren Topdemir, kendi mahallesinde yapımı devam eden evlerden teslim edilenin olmadığını ifade etti. Topdemir, “En son Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ile görüştüğümüzde evlerin bir kısmının 2023 sonlarında bitirileceğini tamamının ise 2024 yılının mart ayından önce teslim etmeyi hedefliyorlar” dedi.
BİNLERCE KONUTA KARŞILIK 700 EV YAPILIYOR
3 mahallede binlerce evin yıkıldığını söyleyen Topdemir, buna karşın 700 evin yapıldığını ve evini almak isteyenlerin kuraya tabi tutulduğunu belirtti. Evini alamayanlarının kimisine parası, kimisine TOKİ’den ev verildiğini ifade eden Topdemir, Alipaşa’da evleri kentsel dönüşüme giren yurttaşlara ev almaları için kendi mahallerindeki kuraya dahil edilmesinin haksızlığa yol açtığını dile getirdi. Topdemir, evini ya da arsasını vermeyenlerin de davalık olduğunu kaydetti. Tescilli evlerinin restorasyonuyla ilgili ise hak sahiplerinin geri ödeme belirsizliği yaşadığını ifade eden Topdemir, devletin kendilerine yardımcı olmasını istedi.
MAHALLELER TİCARETHANEYE DÖNÜŞTÜ
Yapılan dönüşümle Sur’un insansızlaştığını söyleyen Topdemir, “Daha önce benim mahallemde 6 bin civarında insan yaşarken şimdi mahallem açılsa çok çok oturacak kişi sayısı bin kişidir. Bu durum bütün mahallelerde geçerlidir. Ayrıca mahallelerin çoğu ticarethaneye dönüştürüldü” dedi.
İNSANLAR GERİ ÖDEMEDE SIKINTI YAŞIYOR
Mahallelerindeki çalışmaların bitirilmesini isteyen Topdemir, şöyle devam etti: “7 senedir bitirilmedi. Yapılan evlerde Sur kültürüne ve yapısına göre değildir. Çok küçük evler yapılmış. Kimse mecburi olmazsa bu evlere giremez. Boş bırakılan alanları sorduğumuzda ise Çevre Şehircilik ve İl Müdürlüğü tarihi evlerin etrafı yeşil alan bırakılacağını söyledi. Sur bu noktaya getirilene kadar 5-6 proje değiştirildi. Yeşillik alan iyidir ama insanların mağdur olması iyi değildir. Yanı başımızda Hevsel Bahçeleri vardı, insanlar buraya çalışmaya gidiyorlardı. Kimisi hamallık yapardı. Yani sabah evinden çıktığı zaman akşam evine bir lokma getirecek durumu vardı. Ama şuan gittikleri yerde işleri yok ve evleri için geri ödemelerde sıkıntı yaşıyorlar. Bu yüzden vatandaşlarımız çok perişan oldu.”
TAMİRCİ DÜKKANINI MUHTARLIĞA ÇEVİRDİ
Ziya Gökalp Mahallesi de Sur’daki çatışmalardan etkilendi. Bu mahalle Sur’da ilk hendeklerin kazıldığı mahallerden birisi. Mahallede bu yüzden 10 gün kadar sokağa çıkma yasağı ilan edildi. Bu sırada muhtarlık binasının havaya uçurulmasının yanı sıra kimi yapılar da zarar gördü. Yasağın en uzun sürdüğü diğer 6 mahalle kadar yıkıma uğramasa da burada da binlerce insan göç etti ve çoğu geri gelmedi. Terk edilen kimi yapılar şimdilerde metruk hale gelmiş durumda.
Ziya Gökalp Mahallesi Muhtarı Muhsin Sanay, 5 dönemdir muhtarlık yapıyor. Sanay, “En zor zamanda muhtar oldum. Altyapının, elektriğin, suyun olmadığı en zor şartlarda çalıştım. 2015 yılındaki Sur’daki olaylarda muhtarlık binam havaya uçuruldu, o dönem vatandaşlara seyyar olarak hizmet etmeye başladım. Şimdilerde işyerimde hem televizyon tamirciliği yapıyorum hem de muhtarlık yaparak vatandaşın sorunlarıyla ilgileniyorum” dedi.
Muhtarlık yeri için belediyeye başvurduklarını ancak herhangi bir geri dönüş olmadığını dile getiren Sanay, şöyle devam etti: “Bir sonuç çıkmayacağını anlayınca halkıma bu 9 metrekarelik alanda hizmet vermeye başladım. Tabi ister istemez zorluk oluyor. Bir kişi geldiğinde içeride biri olursa mecburen dışarıda bekler. Her bir kurumun özel yerleri, binaları var. Neden muhtarlıkların yeri yok? Bağlar, Yenişehir, Kayapınar Belediyeleri yaptı, maalesef Sur Belediyesi yapmadı. Sadece bir iki arkadaşımıza yer yapıldı. Biz 15 mahalle muhtarıyız, sadece ikisinin yeri var. Diğerleri ya seyyar olarak ya işyerlerinde ya da köşelerde devam ediyor.”
GÖÇ EDENLERİN EVLERİ METRUK YAPIYA DÖNÜŞTÜ
Sur olaylarından sonra zarar gören vatandaşının yaralarının bir kısmının sarıldığını ifade eden Sanay, vatandaşta bir travma oluştuğunu belirterek, şöyle devam etti:
“Çoluk çocuk bir daha o günlerin gelmesini istemiyor ya da bir patlama sesi duyduklarında tekrar olayların olacağını düşünüyor. Ama o günlere nazaran daha sakin geçiyor hayat. Burada 10 günlük bir sokağa çıkma yasağı oldu ama o dönem bütün Sur’a giriş yasaktı. Olaylardan sonra buradan göç edip giden ve bir daha geri gelmeyenlerin yerleri gün geçtikçe metruk binalara döndü. Bu yerlere dair yetkilileri bilgilendirmemize rağmen bir çözüm yok. Özellikle tescilli yapılarımız var, tehlike arz ediyor. Aslında bu yapılar kurtarılıp vatandaşın oturacağı bir yere dönüştürülmesi daha iyi olur. Kiralar uçtu gitti, evler onarılıp ev sahipleriyle anlaşılıp depremzedelere bile verilebilir. Gidip konteynerde kalmaktansa bu tür evlerde kalmaları daha iyi olur.”
