Kendine özgü özellikleri ve kültürel zenginlikleri ile dikkat çeken Diyarbakır şivesi, hem ses hem de kelime kullanımı açısından benzersizdir.
Diyarbakır şivesi, bölgenin kültürel mirasını ve tarihini yansıtan önemli bir unsurdur. Diyarbakırlıların konuşma tarzı, dilbilimsel özellikler açısından diğer Türkçe şivelerden farklılık gösterir. Bu farklılıklar, özellikle soruların sonundaki "-mı" ekinin kullanılmaması ve kelimelerin sonundaki "ı" harfinin "i"ye dönüşmesi gibi özelliklerle ortaya çıkar.
Diyarbakır şivesi, yeni tanışanlar için oldukça ilginç bulunan özelliklere sahiptir. Örneğin, soruların sonundaki "-mı" ekinin kullanılmaması, bu şiveyi diğerlerinden ayıran belirgin bir özelliktir. İngilizce'de de benzer bir şekilde vurguyla soru sorma özelliği bulunmaktadır. Diyarbakırlılar "geldin mi?" demek yerine "geldiiin?" şeklinde konuşurlar. Bu tarz, Diyarbakır şivesine özgü bir melodik yapıyı yansıtır.
DİYARBAKIR TÜRKÜLERİNDEN ÖRNEKLER
Diyarbakır türkülerinde de bu şivenin izlerini görmek mümkündür. Örneğin:
Diyarbakır dört kapi
Git bak o yar ne yapi
Beni gördüğü zaman
Başka küçeye sapi
Bu dörtlükte, "ne yapıyor?" yerine "ne yapi?" denmesi, Diyarbakır şivesinin kestirme ve özlü yapısını gösterir. Ayrıca, kelimenin sonunda "ı" harfinin "i"ye dönüşmesi, "kapı" yerine "kapi" kullanılması gibi özellikler bu şiveye özgüdür. Şehrin çevresindeki surların kapıları olan Dağ Kapı, Yeni Kapı, Urfa Kapı ve Mardin Kapı, bu kültürel mirası taşır.
KADRİ GÖRAL'IN ŞİİRİNDE DİYARBAKIR ŞİVESİ
Diyarbakırlı şair Kadri Göral, şiirlerinde bu şiveyi mükemmel bir şekilde örneklemiştir. "Oğlum Ehsan" adlı şiirinde şiveyi ve Diyarbakırlı yaşlı kadınların günlük konuşmalarını yansıtır. İşte şiirden bir bölüm:
oğlum Ehsan!
ana heyran nasılsan?
ne haldasan?
biz seni aramasah sormasah
sen bizi ne arisan ne de sorisan
sen ne hersiz bir evlatmişsan
bemırad olmiyasan
hahın kızınan gezisen dolaşisan
Bu dizelerde, Diyarbakır şivesinin günlük hayatta nasıl kullanıldığı ve kelimelerin nasıl değiştiği açıkça görülmektedir. Örneğin, "ne yapıyor?" yerine "ne yapi?" ve "kapı" yerine "kapi" kullanılması gibi.
Diyarbakır şivesi, bölgenin kültürel zenginliğini ve dil mirasını yansıtan önemli bir unsurdur. Günümüzde, televizyon ve modern iletişim araçlarının etkisiyle yeni nesiller daha standart bir dil konuşsa da, Kadri Göral gibi şairler sayesinde bu şive hala canlı tutulmaktadır. Diyarbakır şivesi, hem melodik yapısı hem de özlü kullanımı ile Türk dilinin zenginliklerinden biridir ve korunması gereken kültürel değerlerden biridir. Bu şiveyi anlamak ve yaşatmak, Diyarbakır'ın kültürel mirasını geleceğe taşımak için önemli bir adımdır.