Diyarbakır, tarih boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış bir şehir olarak biliniyor. Ancak, 2017 yılında yapılan arkeolojik kazılarla elde edilen bulgular, bu kadim kentin yer altının da büyük sırlar taşıdığını gösteriyor. 2017’de Zerzevan Kalesi'nde yürütülen kazılarda, antik Roma dönemine ait 1900 yıllık bir yer altı tapınağı keşfedildi. Bu tapınak, Roma İmparatorluğu'nda askerler arasında oldukça yaygın olan Mithras dinine ait olup, gizli ayinlerin düzenlendiği kutsal bir mekan olarak tarihe ışık tutuyor.
MİTHRAS TAPINAĞI: GİZLİ AYİNLERİN YERİ
Mithras Tapınağı, Zerzevan Kalesi'nde ana kayanın oyulmasıyla yer altına inşa edilmiş. 7 metre uzunluğunda, 5 metre genişliğinde ve 2,5 metre yüksekliğindeki bu yapı, antik dönemin esrarengiz ritüellerine ev sahipliği yapmış.
Mithras dini, özellikle MS 2. ve 3. yüzyıllarda Roma İmparatorluğu'nda askerler arasında yaygınlık kazanmış, ancak MS 4. yüzyılda Hristiyanlığın yayılmasıyla birlikte önemini kaybetmiştir.
Zerzevan Kalesi'nde keşfedilen bu tapınak, Anadolu’daki sadece iki Mithras tapınağından biri olup, 2017 yılında tesadüfen bulunmuştur.
TAPINAĞIN MİMARİSİ VE GİZEMLİ SEMBOLLER
Mithras Tapınağı’nın mimarisi, o dönemin ritüellerine uygun şekilde tasarlanmıştır. Tapınağın doğu duvarında ana kayaya oyulmuş sütunlar ve nişler dikkat çekiyor. Ortadaki büyük nişin çevresinde yer alan sütunlar ve üzerlerindeki boya kalıntıları hala görülebilmektedir.
Tapınağın tavanında simetrik olarak yerleştirilmiş dört adet hayvan bağlama yeri, o dönemde gerçekleştirilen kurban törenlerine işaret ediyor. Ayrıca tapınak girişinde yer alan yazıtlar ve semboller, Mithras dinine ait gizli bilgiler sunuyor. Doğu duvardaki ışın tacı motifi ise tapınağın dini anlamına dair önemli ipuçları barındırıyor.
2018 yılında tapınağa açılan iki ritüel amaçlı koridorun keşfedilmesi, Mithras dininin daha derinlemesine anlaşılmasına yönelik önemli bir adım oldu. Bu koridorlar, ayinler sırasında kullanılmış ve katılımcıların bu gizli geçitlerden tapınağa ulaştığı düşünülmektedir.
ASKERİ BİR GARNİZON VE TARİHİ BİR MÜCADELE ALANI
Zerzevan Kalesi, sadece dini değil, aynı zamanda askeri bir öneme de sahip. 124 metre yüksekliğindeki kayalık bir tepeye inşa edilmiş olan bu kale, Roma İmparatorluğu'nun doğu sınırındaki en stratejik askeri yerleşimlerinden biri olarak bilinmektedir. Amida ile Dara arasındaki antik ticaret yolunu kontrol eden Zerzevan Kalesi, Roma ve Sasani İmparatorlukları arasındaki büyük çatışmalara sahne olmuş bir garnizondu. Roma dönemindeki ismi "Samachi" olan bu yerleşimin, Anastasios I ve Justinianos I dönemlerinde surları ve yapıları güçlendirilerek mevcut haline getirildiği bilinmektedir.
2017'DE ORTAYA ÇIKAN SIRLAR
2017 yılında Zerzevan Kalesi'nde keşfedilen Mithras Tapınağı, bölgenin tarihine dair birçok yeni bilgi sunuyor. Bu tapınak ve etrafındaki yapılar, Roma İmparatorluğu'nun dini ve askeri hayatına dair önemli ipuçları veriyor. Aynı zamanda, bu bulgular Anadolu'nun farklı dönemlerine ışık tutarak, tarihin yeniden yazılmasına katkıda bulunuyor. Zerzevan Kalesi'ndeki kazılar, sadece bugüne kadar bilinen bilgileri doğrulamakla kalmıyor, aynı zamanda geçmişe dair bilinmeyen birçok ayrıntıyı da gün yüzüne çıkarıyor.