Haber- İbrahim İnanç Yıldız
İnsan Hakları Derneği (İHD) Diyarbakır Şubesi, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi 2023 Yılı İnsan Hakları İhlalleri Raporu’nu açıkladı. Bölgede en az 7 bin 229 hak ihlali tespiti yapılırken, raporda yer alan bazı veriler, tanık beyanlarına dayandırılan iddialar olduğu belirtildi. Ancak, “ilgili kurum veya kişilerden, iddiaların aksini ispatlayacak beyan ve açıklamalar yapılmadıkça, iddialar doğru ve gerçek olarak kabul edilecektir. İddialara ilişkin yeni veriler gündeme geldikçe, raporda yer alan ilgili bölümler güncellenecektir. Rapordan çıkarılabilir veya kesinlik kazandırılarak raporda tutulmaya devam edilecektir” denildi.
Şube binasında açıklanan raporun bilançosunu İHD Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Temsilcisi Mehmet Tahir Saçaklı paylaşırken, değerlendirmeyi İHD Eş Genel Başkan Yardımcısı Rümeysa Deniz Kaya yaptı.
Saçaklığı’nın açıkladığı hak ihlali bilançosu şu şekilde:
YAŞAM HAKKI İHLALLERİ
“Bölge kentlerinde “keyfi öldürme, silah ve orantısız güç kullanma, dur ihtarına uymama” Yargısız infaz” sonucu kolluk güçleri tarafından açılan ateşle 5 yurttaş yaşamını yitirdi, 7 yurttaş çeşitli şekillerde yaralandı. Köy korucuları tarafından açılan ateş sonucu 1 yurttaş yaşamını yitirdi, 1 yurttaş yaralandı.
Bölge hapishanelerinde 5’i çeşitli hastalıklar, 1’i ise nefes darlığı nedeniyle 6 mahpus yaşamını yitirdi. 9 mahpus çeşitli şekillerde yaralandı. Gözaltında bulanan 2 yurttaş intihar ettiği ileri sürülerek yaşamını yitirdi.
Faili meçhul adli saldırılar sonucu en az 6 yurttaş yaşamını yitirirken, 2 yurttaş ağır şekilde yaralandı.
Faili meçhul siyasi saldırılar sonucu 1 yurttaş yaşamını yitirdi.
Resmi hata ve ihmaller sonucu 6 yurttaş yaşamını yitirirken en az 241 yurttaş çeşitli şekillerde yaralandı.
Bölge kentlerinde en az 9 kolluk görevlisi intihar iddiasıyla ve şüpheli şekilde yaşamını yitirdi.
Bölge kentlerinde faaliyet yürüten en az 12 siyasi parti yönetici ve üyesi, mesleki faaliyetlerini icra eden en az 7 gazeteci, 1 öğretmen, 2 işçi, 1 avukat, 5 doktor uğradıkları saldırılar sonucu yaralandı.
Bölge kentlerinde ve sınır ötesi yaşanan çatışmalarda en az 66 kolluk görevlisi yaşamını yitirirken, 16 kolluk görevlisi de yaralandı. Aynı çatışmalar sonucu en az 116 silahlı militan yaşamını yitirirken, 5 silahlı militan yaralandı.
1 kişi silahlı örgüt militanlarının saldırısı sonucu yaşamını yitirirken, 2 kişi yaralandı.
Sınır hatlarında 1 kişi vurularak yaşamını yitirdi.
Mayın patlaması sonucu 1 yurttaş yaralandı.
Yukarıda belirtmiş olduğumuz veriler doğrultusunda bölgede yaşam hakkına yönelik ihlaller sonucu 75 kolluk görevlisi, 115 silahlı militan ve 29 sivil olmak üzere en az 220 kişi yaşamını yitirirken, 16 kolluk görevlisi, 5 silahlı militan ve 291 sivil olmak üzere en az 312 kişi çeşitli şekillerde yaralandı.
Bölge kentlerinde 4 çocuk, 14 kadın, 10 erkek olmak üzere; en az 28 kişi intihar ettiği iddiasıyla yaşamını yitirirken, yine 8 çocuk, 24 kadın, 16 erkek, en az 48 kişi ise şüpheli bir şekilde yaşamını yitirdi. En az 2 çocuk intihar girişiminde bulunduğu ileri sürülerek yaralandı.”
ÇATIŞMALI ORTAMDA MEYDAN GELEN İHLALLER
“Bölgede çatışmalar sırasında en az 6 ormanlık alanda yangın çıktı.
Bölgede 4 kent ve bağlı ilçe sınırlarında bulunan yüzlerce alanı kapsamına alacak şekilde 30 defa özel güvenlik bölgesi ilan edildi.
3 kente bağlı 22 köyü kapsamına alacak şekilde 4 defa sokağa çıkma yasağı ilan edildi.
Örgüt militanlarına ait 3 cenaze ailelerine teslim edilmedi. En az 15 militanın cenazesi çeşitli girişimlere rağmen ailelere geç teslim edildi. En az 1 mezarlığa saldırı gerçekleşti.
1 kente 1 toplu mezar iddiası ile insana ait kemikler bulundu.
Kadınların Yaşam Haklarına Yönelik İhlaller
Aile içi şiddet sonucu 36 kadın yaşamını yitirdi, 10 kadın yaralandı, 2 kadın cinsel saldırıya maruz kaldı.
Toplumsal alanda uğradığı saldırı sonucu 10 kadın yaşamını yitirdi, 14 kadın yaralandı. En az 8 kadına yönelik cinsel saldırı gerçekleşti.
Çocukların Yaşam Haklarına Yönelik İhlaller
Aile içi şiddet sonucu 3 çocuk yaşamını yitirdi, 3 çocuk yaralandı, 8 çocuk cinsel istismara maruz kaldı.
Toplumsal alanda şiddet sonucu 4 çocuk yaşamını yitirdi, 16 çocuk yaralandı. Toplumsal alanda en az 583 çocuk cinsel istismara maruz kaldı, 4 çocuk ise alıkonuldu.
İşkence Yasağına Yönelik İhlaller
Bölgede en az 7 yurttaş gözaltında, 182 yurttaş gözaltı yerleri dışında (sokak, ev baskını) işkence ve kötü muameleye maruz kalırken, en az 77 mahpus hapishanelerde işkence ve kötü muameleye maruz kaldı.
En az 15 yurttaş kolluk görevlilerinin ajanlık dayatmalarına maruz kalırken, 7 yurttaş tehdit edildi.”
KİŞİ ÖZGÜRLÜĞÜ VE GÜVENLİĞİNE YÖNELİK İHLALLER
“Bölge kentlerinde en az 64’ü çocuk bin 809 yurttaş gözaltına alındı.
4’ü çocuk en az 304 yurttaş tutuklandı. En az 1 yurttaş hakkında ev hapsi kararı verildi.
Bölgede en az 951 ev/iş yeri baskına uğradı.
Düşünce ve İfade Özgürlüğüne Yönelik İhlaller
Bölgede en az 7 kitap hakkında toplatma ve yasaklama kararı alındı.
3 basın yayın kurumu baskına uğradı.
157 soruşturma dosyasında en az bin 284 yurttaş hakkında soruşturma başlatıldı.
12 dava dosyasında 53 yurttaş hakkında dava açıldı.
Aralarında siyasetçi, gazetecilerin bulunduğu 19 dosyada 29 yurttaş hakkında değişik hapis ve para cezaları verildi.
3 siyasi parti binası, 1 dernek saldırı veya baskına uğradı.
Kolluk görevlileri tarafından en az 45 toplantı ve gösteriye müdahale edildi.
Valilik ve kaymakamlıklarca en az 6 toplantı ve gösteri iptal edildi.
Bölge valileri, 83 defa toplantı ve gösteri yürüyüşlerine dair yasaklama kararı verdi.”
HAPİSHANELERDE YAŞANAN HAK İHLALLERİ
“Hapishanelerde 542 mahpus gerekçe gösterilmeden veya çeşitli gerekçelerle başkaca hapishanelere sevk edildi.
En az 23 mahpusun sağlık hakkı, 2 mahpusun aile görüşü hakkı ihlal edildi.
En az 14 mahpusa disiplin cezası verildi.
En az 31 mahpusun infazı çeşitli gerekçelerle (kurula çıkmadığı, disiplin cezası, pişman olmadığı, dini ve milli günlerde törene katılmadığı) ertelendi.”
EKONOMİK VE SOSYAL HAKLARA YÖNELİK İHLALLER
“İş güvenliğinin sağlanmadığı çalışma koşullarında yaşanan kazalarda en az 114 işçi yaşamını yitirdi, 13 işçi yaralandı.
En az 2 kişi görevinden alındı, en az 3 kişi hakkında idari soruşturma başlatıldı.”
EĞİTİM HAKKINA YÖNELİK İHLALLER
“En az 40 üniversite öğrencisi hakkında disiplin soruşturması açıldı.
ENGELLİ HAKLARINA YÖNELİK İHLALLER
En az 1 engelli yurttaş kamu hizmetlerinden yararlanamadı.
AYRIMCILIK: En az 1 yurttaş inancı, 4 yurttaş ise etnik kimliği, 1 yurttaş ise cinsel yönelimi nedeniyle ayrımcılığa uğradı.”
KAYYIM ATAMASI: 1 mahalle muhtarı yerine kayyım atandı
SAĞLIK HAKKI İHLALİ
1 ilçede sağlık hizmetleri yetersizliği nedeniyle en az 1 yurttaş tedavi edilemedi.
ÇEVRE HAKKI: Bölgede en az 15 olayda çevre kirliliği ve orman yangınları gerçekleşti.
İHD Eş Genel Başkan Yardımcısı Rümeysa Deniz Kaya ise, ortaya çıkan hak ihlali bilançosunu değerlendirdi.
Coğrafyalarında uzun yıllardır “Kürt Meselesi” odaklı sürdürülen fiili OHAL rejimi uygulamalarından dolayı hak ihlalinde artışın olduğunu söyleyen Kaya, bölgede toplumsal yaşamı tümüyle etkileyen ağır bir çatışma bilançosunun ortaya çıktığını belirtti.
Bölgede 2023 yılında “kişi güvenliği ve özgürlüğü”, “örgütlenme özgürlüğü”, “düşünce ve ifade özgürlüğü” haklarına yönelik baskıların sonucu haksız gözaltı ve tutuklamaların artarak devam ettiğini ifade eden Kaya, yargısal operasyonlarla sivil toplum örgütlerinin gerçekleştirdiği savunuculuk faaliyetlerinin kriminalize edilmeye çalışıldığını dile getirdi.
“YURTTAŞLARIN TEMSİL EDİLME HAKLARI ELLERİNDEN ALINIYOR”
Bölgede siyasi iktidarın baskıcı politikalarının sonucunda, muhalif kesimlerin örgütlenme şansının bulanmadığını ve sürekli susturulmaya çalışıldığını söyleyen Kaya, “Özellikle Kürt politikacılara yönelik gerçekleşen siyasi dava yargılamaları ile yurttaşların temsil edilmesi ve politika yapma hakları ellerinden alınmaktadır” dedi.
Hapishanelerdeki hak ihlallerine dair derneklerine birçok başvuru yapıldığını söyleyen Kaya, ihlallerin gerçekleşmesinin engellenmediğinin defalarca tespit edildiğini belirterek, açlık grevlerinde vahim sonuçlarının doğurmaması için mahpusların Anayasadan kaynaklanan taleplerinin yerine getirilmesi için çağrı yaptı.
KADINA ŞİDDET VE CİNAYETLERİNDE ARTIŞ
Türkiye genelinde olduğu gibi Bölgede de kadına yönelik şiddet olaylarının ve cinayetlerinin 2023 yılında artarak devam ettiğini dile getiren Kaya, “Kadın cinayetleri ve kadına yönelik şiddet eylemlerindeki artış bu konuya odaklanmayı gerektirirken, siyasi iktidar ve bir kısım muhalif gruplar tarafından kadın hakları mücadelesinin kazanımlarının tartışmaya açılması meselenin çözümsüz kalmasına neden olmaktadır” dedi.
Kürt meselesinin Türkiye’nin en temel hak, özgürlük ve demokratikleşme sorunu olarak varlığını koruduğunu söyleyen Kaya, Kürt meselesinde barışçıl bir çözümünün sağlanmasının fırsatı bulunduğunu ifade ederek, “Öncelikle insan hakları ihlallerinin oluşumuna yol açan politikalardan vazgeçilmesi, çatışmalı ortamın bir an önce son bulması ve çatışma çözüm araçlarıyla sürecin demokratik çözümünün yeniden müzakere edilmesi talebinde bulunuyoruz” dedi.
