Osmanlı İmparatorluğu'nun tarihine damga vuran isimlerden biri olan İdris-i Bitlisî, sadece bir devlet adamı değil, aynı zamanda Kürt kimliğiyle bilinen bir bilgeydi. Bitlis’te doğan bu Kürt âlim, zekâsı ve ilmiyle Osmanlı saraylarında büyük bir saygı kazandı. Peki, Kürt bilge İdris-i Bitlisî kimdir? Gelin Kürt kimliğiyle öne çıkan bu efsanevi şahsiyetin hikayesine yakından bakalım.
KÜRT BİLGE İDRİS'İN KÖKENLERİ VE AİLESİ
İdris-i Bitlisî, Kürt kökenli bir ailede, 1452-1457 yılları arasında Bitlis’te dünyaya geldi. Babası Mevlana Hüsameddin Ali-ül Bitlisi, dönemin tanınmış âlimlerinden biriydi ve İdris, bu ilim dolu ortamda yetişti. Doğduğu topraklardan dolayı "Bitlisli İdris" olarak da bilinen bu Kürt bilgesi, genç yaşlarda babasının izinden giderek ilim ve siyaset dünyasında kendine yer buldu.
KÜRT BİLGESİNDEN OSMANLI SARAYI’NA
İdris-i Bitlisî, sadece Kürt toplumu içinde değil, aynı zamanda Akkoyunlu ve Osmanlı saraylarında da saygı gören bir isim oldu. İlk olarak Akkoyunlu Hükümdarı Yakup Bey'in divan katibi olarak hizmet verdi. Burada yazdığı eserler ve gerçekleştirdiği diplomatik görevler, onun sarayda tanınmasını sağladı. Özellikle II. Bayezid’e yazdığı tebrikname, Osmanlı sarayının dikkatini çekti ve onu İstanbul’a davet ettiler.
OSMANLI’DA KÜRT KİMLİĞİNİN TEMSİLCİSİ
İdris-i Bitlisî, Osmanlı İmparatorluğu’nda Kürt kimliğinin en güçlü temsilcilerinden biri haline geldi. Yavuz Sultan Selim döneminde, Çaldıran Savaşı'nda önemli bir rol oynadı ve Osmanlı Devleti’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki Kürt beyleri ile ittifak kurmasına öncülük etti. Bu bölgelerin Osmanlı’ya katılmasında aktif bir rol oynayan İdris-i Bitlisî, Kürt halkının Osmanlı yönetimiyle uyum içinde yaşamasını sağlayan önemli bir figür oldu. Yavuz Sultan Selim’in güvenini kazanan İdris, Diyarbakır bölgesinin yönetimini üstlenmiş ve Osmanlı’nın en büyük rütbesi olan Kazaskerlik ile ödüllendirilmiştir.
KÜRT BİLGESİNDEN EDEBİYATA MİRAS: İDRİS'İN ESERLERİ
İdris-i Bitlisî’nin Kürt kimliği, eserlerinde de kendini göstermiştir. İdris, Osmanlı tarihine önemli eserler kazandırmış, bu eserlerde Kürt kültürü ve toplumu hakkında da bilgiler sunmuştur. “Heşt Behişt” ve “Selim-Name” gibi eserler, hem Osmanlı tarihini hem de Kürt toplumunun bu tarihteki yerini anlatan önemli kaynaklardır. İdris-i Bitlisî, Kürt ve Osmanlı kimliğini bir arada yaşatmış ve bu zengin mirası edebi eserleriyle gelecek nesillere aktarmıştır.
İdris-İ Bitlisi’nin eserleri şunlardır:
1. Heşt Behişt
2. Selim - Name:
3. Risâle-i Hazâniyye
4. Risâletü’l-İbâ an Mevâki’i’l-Vebâ
5. Tercüme-i Hayâtü’l-Hayavan
6. Risâle-i Bahâriyye Yâ Râbi’a’l-Ebrar:
7. Risâle-i fi’n-Nefs
8. Şerh-i Haşiye-i Tecrid
9. Münâzara-i Işk bâ Akl
10. Râfizilere Reddiye
11. Kenzü’l-Hafi fi Beyâni Makamati’s-Sûf
12. Mir’ât’l - Uşşak
13. Tuhfe-i Dergâh-ı Âli
14. Şerhu Fusûsi’l-Hikem
15. Hakku’l-Musin fi Şedhi Hakki’l-Yakin
16. Şerhu’l-Hamriyye
17. Şerh-i Manzume-i Gülşen-i Raz
18. Kanun-i Şahenşâh
19. Mir’atü’l-Cemal
20. Münâzarâtü’s-Savm ve’l-İyd
21. Tercüme ve Tefsir-i Hadis-i Erba’in
22. Şerhu Esrâri’s-Savm min Şerhi Esrâri’l-İbadin
23. Risâle Der İbâhat-ı Ağâni
24. Tercüme ve Nazm-ı Hadis-i Erba’in
25. Hâşiye alâ Tefsir-i Beyzâvi
26. Kasâid ve Münşa’ât ve Müraselât
27. Mecmu’a-ı Münşa’ât
28. El-Münşa’ât.
