Kürtler, binlerce yıllık geçmişleri boyunca Orta Doğu'nun çeşitli bölgelerinde devletler ve hanedanlıklar kurmuşlardır. Bu devletler, Kürtlerin siyasi, askeri ve kültürel birikimlerinin bir yansıması olarak tarih sahnesinde yer almıştır. Özellikle Orta Çağ'da kurulan Kürt emirlikleri, Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı yarı otonom ayan bölgeleri ve günümüzdeki özerk yapılar, Kürtlerin siyasi varlığının göstergeleridir.
ORTA ÇAĞ'DA KURULAN KÜRT EMİRLİKLERİ
Orta Çağ'da Kürtler, çeşitli coğrafyalarda farklı emirlikler kurmuşlardır. Bu emirlikler arasında Eyyubiler, Sadakiler, Şeddadiler, Revvadiler, Hasanveyhiler, Annaziler ve Mervaniler öne çıkmaktadır. Bu devletler, dönemin siyasi dengelerinde önemli roller üstlenmiş, özellikle Mervaniler Diyarbakır bölgesinde uzun yıllar hüküm sürmüştür.
OSMANLI'YA BAĞLI YARI OTONOM KÜRT BEYLİKLERİ
Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Kürtlerin kurdukları bazı beylikler yarı otonom statüde varlıklarını sürdürmüşlerdir. Hakkâri, Bitlis, Botan, Soran ve Badinan Beylikleri bu dönemde Osmanlı'ya bağlı olarak hüküm sürmüş ve Kürt toplumunun iç işlerinde büyük ölçüde bağımsız hareket etmişlerdir.
YENİ ÇAĞDA KÜRT HANEDANLIKLARI
Yeni Çağ'a gelindiğinde, Kürtler tarafından kurulan hanedanlıklar arasında Baban Prensliği ve Pazuki Emirliği dikkat çeker. Bu hanedanlıklar, Osmanlı ve Safevi İmparatorlukları arasında denge politikaları izleyerek varlıklarını sürdürmüşlerdir.
MODERN DÖNEMDE KÜRT DEVLETLERİ VE OTONOM BÖLGELER
Modern dönemde, Kürtlerin bağımsızlık ve özerklik girişimleri farklı şekillerde kendini göstermiştir. 1921-1924 yılları arasında varlık gösteren Kürdistan Krallığı, Ağrı Cumhuriyeti ve Mahabad Cumhuriyeti, Kürtlerin kısa süreli devletleşme çabaları arasında yer alır. Günümüzde ise Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Irak’ta resmi olarak tanınan tek Kürt yönetimidir. Suriye’de ise Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi, resmi tanınırlığı olmayan ancak fiilen varlığını sürdüren bir başka Kürt yönetimidir.
GÜNÜMÜZDEKİ KÜRT DEVLETLERİ VE ÖZERK BÖLGELER
Günümüzde Kürtler tarafından kurulan ve varlığını sürdüren iki önemli özerk bölge bulunmaktadır:
1. Kürdistan Bölgesel Yönetimi (Irak): Irak'ta, Kürtler tarafından kurulan ve uluslararası alanda tanınan tek Kürt yönetimidir. 1991 Körfez Savaşı'ndan sonra fiili olarak oluşan bu yönetim, 2005 yılında Irak Anayasası ile resmi olarak tanınmıştır. Başkenti Erbil olan Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Kuzey Irak'ta geniş bir alanda etkin bir yönetim sürdürmektedir.
2. Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi (Rojava): Suriye İç Savaşı sırasında Kürtler, ülkenin kuzeyinde ve doğusunda kontrolü ele geçirerek özerk kantonlar oluşturmuşlardır. 2016 yılında bu kantonlar bir araya gelerek Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi'ni kurmuşlardır. Rojava olarak da bilinen bu bölge, uluslararası alanda resmi olarak tanınmasa da fiili bir yönetim olarak varlığını sürdürmektedir.
Kürtler, tarih boyunca kurdukları devletler, hanedanlıklar ve otonom bölgeler ile Orta Doğu'nun önemli siyasi aktörlerinden biri olmuştur. Bu yapılar, Kürtlerin tarih boyunca bağımsızlık ve özerklik arayışlarının bir göstergesi olarak değerlendirilebilir. Kürtlerin bu tarihi mirası, günümüzde de siyasi kimliklerini ve bölgedeki varlıklarını şekillendiren önemli unsurlardan biridir.
ORTA ÇAĞ'DA KURULAN EMİRLİKLER
• Eyyubiler (1171-1250, Mısır, Suriye, Irak ve Filistin)
• Sadakiler (770-828)
• Şeddadiler (951-1174, Ermenistan ve Arran)
• Revvadiler (955-1116, Azerbaycan)
• Hasanveyhiler (959-1095, İran)
• Annaziler (991-1117, İran ve Mezopotamya)
• Mervaniler (990-1100, Diyarbakır)
• Hezo Emirliği (1058-1598)
• Şabankara (1155–1425)
• Hezâresbîler (1155–1424)
• Ardelan Prensliği (1169 - 1867)
• Zekeri Hanedanlığı (1161-1360)
• Hakkâri Emirliği (1133-1849)
• Küçük Luristan Atabeyliği (1155-1597)
• Bitlis Prensliği (1182 - 1847)
• Hoy Hanlığı (1210-1799)
• Suveydi Emirliği (1231-1864)
• Hasankeyf Emirliği (1249-1524)
• Şirvan Emirliği (1264–1840)
• Kilis Prensliği (1264-1611)
• Botan Emirliği (1330 - 1855)
• Zirkan Prensliği (1335-1835)
• Palu Beyliği (13.Yy-1845)
• Badinan Beyliği (1376-1843)
• Soran Emirliği (1399-1835)
• Mukri Emirliği (1400-1802)
• Mahmudi Beyliği (1409-1839)
YENİ ÇAĞ EMİRLİKLERİ
• Pazuki Emirliği (1499-1587)
• Süleyman Prensliği (1515–1838)
• Hizan Beyliği (1520-1845)
• Siyah Mansur Beyliği (1543-1596)
• Pinyaşi Prensliği (1548-1823)
• Atak Beyliği (16.yy-19.yy)
• Bradost Beyliği (1609-19.yy)
• Müks Beyliği (1600-1847)
• Baban Prensliği (1649-1851)
• Tebriz Hanlığı (1747-1802)
• Serab Hanlığı (1747-1797)
TANINMAMIŞ YAPILAR
• Kürdistan Krallığı (1921-1924)
• Kürdistan Uyezdi (1923-1929)
• Ağrı Cumhuriyeti (1927-1930)
• Mahabad Cumhuriyeti (22 Ocak 1946-15 Aralık 1946)
GÜNÜMÜZDEKİ ÖZERK YAPILAR
• Kürdistan Bölgesel Yönetimi (Irak)
• Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi (Suriye)
