ÖZEL HABER - Leyla DAĞ
Diyarbakır, yaklaşık 8000 yıl boyunca surların içinde kalan kompakt bir şehir olarak varlığını sürdürdü. Kentin çekirdeğini oluşturan Suriçi, dar sokakları, taş konakları, hanları ve camileriyle geleneksel yaşamın merkezindeydi. Ancak 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı İmparatorluğu’nda başlayan modernleşme hareketleri Diyarbakır’ı da etkiledi. Özellikle Tanzimat reformlarıyla birlikte kamu binaları inşa edilmeye başlandı, yeni yollar açıldı ve şehir planlaması Batılı şehircilik anlayışıyla şekillendirildi.
Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte Diyarbakır’da modernleşme süreci hız kazandı. 1930’lu yıllarda yapılan imar çalışmaları, surların dışında yeni mahallelerin oluşmasını sağladı. 1950’lerden itibaren ise artan göç dalgası ve sanayileşme çabaları kentin sınırlarını daha da genişletti. Yeni konut alanları, devlet kurumları ve sanayi bölgeleri sur dışına taşındı. Böylece Diyarbakır, geleneksel yapısından sıyrılarak modern bir kent kimliğine bürünmeye başladı.
KENTİN BÜYÜMESİNİ TETİKLEYEN FAKTÖRLER
Diyarbakır’ın sur dışına taşarak büyümesini hızlandıran birçok etken bulunuyor:
1. Göç ve nüfus artışı: 20. yüzyıl boyunca artan iç göç dalgaları, Diyarbakır’ın demografik yapısını değiştirdi. Özellikle kırsal bölgelerden gelen göç dalgaları, sur içinde sınırlı kalan nüfus yoğunluğunu aşarak yeni mahallelerin oluşmasına neden oldu.
2. Altyapı ve sanayi yatırımları: 1960’lı ve 1970’li yıllarda devlet destekli altyapı projeleri ve sanayi tesisleri kentin gelişimini hızlandırdı. Sur içinde sınırlı kalan ticaret ve sanayi faaliyetleri, organize sanayi bölgeleri ve modern çarşıların kurulmasıyla genişledi.
3. Modern şehir planlaması: 1980 sonrası dönemde, Diyarbakır’da planlı kentleşme politikaları daha belirgin hale geldi. Yeni yollar, konut projeleri, alışveriş merkezleri ve üniversiteler, kentin mekânsal yapısını kökten değiştirdi.
4. UNESCO ve kültürel koruma çabaları: 2015 yılında Diyarbakır Surları ve Hevsel Bahçeleri’nin UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girmesi, tarihi dokunun korunmasına yönelik çalışmaları hızlandırdı. Ancak modernleşme ve altyapı projeleri ile bu tarihi mirasın korunması arasında hassas bir denge kurulması gerekiyor.
BUGÜN DİYARBAKIR: TARİH İLE MODERNLEŞME ARASINDA
Günümüzde Diyarbakır, hem tarihi dokusunu koruma çabaları hem de modern kentleşme dinamikleriyle şekillenen bir şehir olarak varlığını sürdürüyor. Yenişehir ve Kayapınar ilçeleri, modern yapılaşmanın en yoğun olduğu bölgeler arasında yer alırken, Suriçi’nde ise restorasyon projeleri ile tarihi miras korunmaya çalışılıyor.
Ancak hızlı kentleşmenin getirdiği sorunlar da dikkat çekiyor. Artan nüfus, altyapı ihtiyacı ve sosyal dinamiklerdeki değişimler, kentin planlı büyümesini zorunlu hale getiriyor. Diyarbakır’ın geleceği, tarihi kimliğini kaybetmeden sürdürülebilir bir şehir planlamasıyla şekillenecek.
Bugün Diyarbakır, 8000 yıllık geçmişi ve modern şehirleşme süreciyle, hem geleneksel hem de çağdaş yaşamın iç içe geçtiği bir şehir olarak dikkat çekiyor. Kentin dönüşümü, geçmişin izlerini taşıyan mirasıyla geleceğe uzanan bir köprü olmayı sürdürüyor.
