Diyarbakır’ın kuzeyinde yer alan Lice, tarih boyunca pek çok büyük medeniyetin izlerini taşımıştır. M.Ö. 7000’li yıllardan günümüze uzanan bu kadim yerleşim, tarih boyunca sayısız istilaya ve yönetim değişikliklerine sahne olmuştur. İlk yerleşim izlerinden Asur, Urartu, Emevi ve Osmanlı egemenliğine kadar, Lice’nin tarihsel gelişimi hem bölgesel hem de küresel tarihin önemli bir parçasıdır. Şimdi, bu zengin tarihi mirasa yakından bakalım.
LİCE’YE HAKİM OLAN MEDENİYETLER
HURRİ-MİTANNİ EGEMENLİĞİ
Lice’de yerleşik hayatın başlangıcı, M.Ö. 3000’lere dayanan Hurri-Mitanni halkına kadar uzanmaktadır. Bu dönemde Lice bölgesinde, Hurri-Mitanni devleti altında tarım, ticaret ve zanaat faaliyetleri gelişmiştir. Lice’nin bu dönemdeki önemi, bölgenin geniş ticaret yollarının kesişim noktasında olmasından kaynaklanıyordu.
ASUR HAKİMİYETİ VE PRENSLİKLER DÖNEMİ
Hurri-Mitanni egemenliğine M.Ö. 14. yüzyılda Asurlular son vermiştir. Lice, bu dönemde Asur İmparatorluğu’nun önemli bir yerleşim yeri haline gelmiştir. Ancak, Frig akınları Asur devletini zayıflatmış ve bölgedeki küçük prenslikler bağımsızlıklarını kazanmıştır. Nirbi Prensliği, bu dönemde Lice ve Hani civarında hüküm süren önemli bir prenslik olarak Asur ve Urartu kaynaklarında geçmektedir.
YENİDEN ASUR HÂKİMİYETİ VE URARTU DÖNEMİ
Lice’nin tarihsel önemi Asur’un üçüncü kez bölgeyi kontrol altına almasıyla tekrar yükselmiştir. Ancak, Urartular da bölgeye kısa süreli bir hâkimiyet kurmuş, ardından tekrar Asurlular bölgeye dönmüştür. Lice bu dönemde çeşitli küçük krallıklar ve medeniyetler arasında el değiştirmiştir.
BİZANS VE ROMA İMPARATORLUKLARI
M.S. 622-639 yılları arasında Lice, Bizans İmparatorluğu’nun egemenliğine girmiştir. Bu dönemde Doğu Roma (Bizans) imparatorlarının bölgedeki etkinliği artmış, ancak İslam ordularının gelmesiyle Bizans etkisi azalmıştır. Bizans ve Roma döneminde, Lice’deki stratejik konum bölgenin hem askeri hem de ticari önemi artırmıştır.
EMEVİ VE ABBASİ DÖNEMİ
Halife Hz. Ömer zamanında, Lyaz Bin Ganem ve Halid Bin Velid komutasındaki İslam orduları Bizans’ı mağlup ederek Diyarbakır ve çevresini fethetmiştir. Bu süreçte Lice, Emevi Devleti’ne bağlanmıştır. Daha sonra Abbasiler döneminde Lice’de huzur ve barış dönemi yaşanmıştır. Abbasiler, Bizans’a karşı birçok savaş yapmış, ancak güçlerini kaybetmeye başlayınca bölge Mervaniler’in eline geçmiştir.
MERVANİLER VE BÜYÜK SELÇUKLU HÂKİMİYETİ
Mervaniler döneminde Lice, bölgenin en sakin ve huzurlu yıllarını yaşamıştır. Mervani hâkimiyetinin sona ermesinden sonra Lice, Büyük Selçukluların egemenliğine geçmiştir. Melik Şah’ın ölümünden sonra bölgedeki otorite boşluğundan faydalanan Selçuklu komutanları, yerel yönetimleri yeniden şekillendirmiştir.
ARTUKLU VE EYYUBİLER DÖNEMİ
Büyük Selçuklular’dan sonra Lice ve çevresi, Ahlatşahlar ve Artuklular’ın hâkimiyeti altına girmiştir. Bu dönemde Lice, özellikle Artuklular ve Eyyubiler arasında el değiştirmiştir. Bölge, Diyarbakır ve çevresindeki diğer şehirlerle birlikte, Eyyubi hâkimiyeti döneminde kültürel ve ticari açıdan bir yükseliş yaşamıştır.
OSMANLI DÖNEMİ
1517 yılında Yavuz Sultan Selim’in Diyarbakır’ı fethetmesiyle Lice, Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katılmıştır. Bu dönemde Osmanlılar bölgeyi yeniden yapılandırmış ve Lice, Atak sancağına bağlanarak önemli bir yerleşim yeri haline gelmiştir. 1871 yılında Diyarbakır’a bağlı bir ilçe statüsü kazanmıştır. Ancak, 1975 yılında yaşanan büyük deprem felaketiyle Lice, büyük bir yıkıma uğramış ve dağın yamacına yeniden inşa edilmiştir.
Lice’nin binlerce yıl boyunca süren tarihi, pek çok medeniyetin izlerini taşımaktadır. Her bir medeniyet, Lice’nin kültürel dokusuna yeni bir katkı sağlamış, bölgeyi bir tarihi miras hazinesi haline getirmiştir.
LİCE’YE HAKİM OLAN MEDENİYETLER
Hurr-i Mitanni Egemenliği
Birinci Asur Egemenliği
Prenslikler Dönemi
İkinci Asur Egemenliği
Bi-Zamani Krallığı
Üçüncü Asur Egemenliği
Urartu Egemenliği
Yörede Son Asur Egemenliği
Med Egemenliği
Makedon Egemenliği
Part Egemenliği ve Büyük Tigran Dönemi
Part-Roma-Sasani-Bizans Dönemi
Emeviler
Abbasiler
Büyük Selçuklular
Suriye Selçukluları
Ahlatşahlar
Artuklular
Eyyubiler
Osmanlı İmparatorluğu
İlhanlılar
Akkoyunlular