ÖZEL HABER/Mehmet Rumet SOYLU-Veli BALTACİ
Tam adı İsmâil bin er-Rezzâz el-Cezeri olup 12. yüzyılda yaşamış ünlü bir İslam bilgini, mühendis ve mekanik ustasıdır. Sibernetik alanının en büyük dâhisi olarak kabul edilen, fizikçi, robot ve matris ustası Cezeri, Cizre'de doğup yine orada ölmüştür. (1136 – 1206). Cizre ve Diyarbakır bölgesinde yaşamış olan ve dünya literatüründe de çok önemli bir yere sahip olan bu bilim insanı, yaklaşık 50 mekanik cihazı ve bunların nasıl inşa edileceğine dair talimatları tanımlamıştır. Ana dili Kürtçe’nin yanında, Farsça, Türkçe ve Latince bildiğini belirtmektedir. El-Cezeri, özellikle mekanik mühendislik alanındaki buluşları ve robotik tasarımları ile tanınır. En bilinen eseri ise, "Kitab al-Hiyal" (Mekanik Cihazlar Kitabı) adlı çalışmasıdır. Bu eser, Orta Çağ'da mekanik mühendislik ve otomasyonun geldiği seviyeyi gözler önüne serer.
EL CEZERİ’NİN ÇALIŞMALARI
El-Cezeri'nin asıl ün kazandığı alan, mekanik tasarımlar ve otomatik makinelerdir. Kitab al-Hiyal adlı eseri, 13. yüzyılda yazılmış olup, dönemin en önemli mühendislik eserlerinden birisidir. Bu kitap, 56 farklı mekanik cihazın tasarımını ve yapımını ayrıntılı bir şekilde açıklamaktadır. El-Cezeri’nin tasarımları, yalnızca mühendislik değil, aynı zamanda estetik açıdan da son derece ilgi çekicidir.
El-Cezeri, suyu bir güç kaynağı olarak kullanan ilk su saatlerinden birini icat etmiştir. Bu saat, suyun düzenli olarak bir kabı doldurmasıyla çalışan bir mekanizmaya dayanıyordu ve zamanın belirli bir doğrulukla ölçülmesini sağlıyordu.
Suyun akışını kontrol eden ve çeşitli hareketli parçalarıyla işleyen erken bir robotik cihaz olan otomatik yıkama cihazını tasarlanmıştır. Mekanik parçalar suyun akışına göre hareket eder ve cihazın doğru bir şekilde çalışmasını sağlar.
El-Cezeri ayrıca, suyun gücüyle hareket eden ve otomatik olarak çalışabilen bir mekanik yelkenli tasarımı yapmıştır. Bu yelkenli, bir tür robotik teknedir ve dönemin bilimsel anlayışını çok ileriye taşımaktadır.
El-Cezeri yaptığı bir mekanizma ile, içecekleri otomatik olarak doldurup sunma işini rahatlıkla yapabiliyordu. Mekanik sistem, bir tür otomat olarak düşünülebilir ve hem teknik hem de estetik açıdan oldukça gelişmişti.
El-Cezeri, suyu kaldırıp bir yerden başka bir yere taşıyan farklı tipte sürekli su pompaları tasarlamıştır. Bu pompalar, dönemin sulama sistemlerine katkı sağlamış ve günlük yaşamda büyük kolaylıklar yaratmıştır.
El-Cezeri’nin mühendislikteki katkıları, yalnızca Mekanik tasarımlarla sınırlı değildir. Aynı zamanda hidrolik, matematiksel modelleme ve robot teknolojileri üzerine de önemli çalışmalar yapmıştır. Onun dönemindeki mühendislik anlayışı, İslam dünyasının bilimsel düşünce ve teknolojik yenilikleri üzerinde derin bir etki bırakmıştır.
İLK ROBOTİK ÇALIŞMALAR
El-Cezeri'nin en büyük miraslarından biri, "robotik" ve otomasyon alanındaki erken çalışmalarına olan katkısıdır. Bugün, El-Cezeri’nin tasarımlarında yer alan fikirler, modern robot teknolojilerinin temellerini atmış olarak kabul edilir. O, insana benzeyen otomatik makineler ve robotlar yapmayı başarmış bir öncüydü. Bununla birlikte, El-Cezeri’nin zamanında bu tür makinelerin ticari amaçlarla değil, sanat ve gösteri amacıyla tasarlanması, onun estetik anlayışını da gözler önüne serer.
EL CEZERİ, BATI İÇİN İLHAM KAYNAĞI
El-Cezeri’nin "Kitab al-Hiyal" adlı eseri, o dönemdeki mekanik mühendisliğin en kapsamlı örneklerinden birini sunar. Bu kitap, mühendislik dünyasına birçok yenilik ve teknoloji kazandırmış, sonraki yüzyıllarda özellikle Avrupa'da bilim insanlarına ilham kaynağı olmuştur. Kitap, makinelerin nasıl yapılacağına dair ayrıntılı şemalar, teknik çizimler ve açıklamalar içermektedir. El-Cezeri'nin eserleri, yalnızca İslam dünyasında değil, Batı'da da büyük bir ilgiyle karşılanmış, birçok bilim insanı tarafından incelenmiştir.
