Daha önceki yazı dizilerinde dünyanın farklı yerlerinde yaşamını sürdüren ve yaşadıkları yerlerin asli unsurları olan kürtleri işlemeye devam edeceğim. Bu hafta Ermenistan’da yaşayan Kürtlere yakından bakacağız.
Ermenistan Kürtleri (Kürtçe: Kurdên Ermenistanê), büyük kısmı I. Dünya Savaşı esnasında Kars'dan Ermenistan'a göçen Kürtlerden oluşur. Kürt nufusunun ezici çoğunluğu ezidi dinine mensup olmakla beraber kalan kısmı Şii Kürtlerden oluşur.
1937 yılında, Stalinist baskı döneminde Kürtlerde Büyük Temizliğin kurbanı oldu. Ancak ezidi Kürtlere dokunulmayarak sadece Müslüman Kürtler Kazakistana, zorunlu göçe tabi tutuldu.
Kürtlerin diğer bir kısmı ise doksanlı yıllarda Sovyetler Birliği'nin dağılması ardından oluşan ekonomik sorunlar ve Ermenistan-Azerbaycan savaşı nedeniyle çoğunlukla Avrupa ve Rusya Federasyonuna yerleşmişlerdir.
Sovyet Ermenistanda bir Kürt Okulu, 1966
Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti 1918-1920 yılları arasında, Kürtlere siyasi haklar tanıdı: Kürt temsilcileri milletvekili seçildi. Bazı Kürtler Ermeni ordusunda subay oldu ve gönüllü Kürt birlikleri kuruldu.
Ermenistan'da Sovyet dönemi boyunca, çok sayıda okul ve radyo açıldı. Büyük Sovyet Ansiklopedisine göre, Sovyet Ermenistan, Kürt edebiyatının merkezi oldu.
1925 yılına gelindiğinde elliden fazla Kürt okulu açılmıştı.
29 Eylül 2012,de Armavir bölgesinde Ezidiler için ibadethane açıldı. Burası Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi dışında kurulan ilk ezidi ibadethanesi özelliğini taşımaktadır.
Sovyet dönemi
Kürt kültürü 1930-1980 yılları arasında Sovyet Ermenistan'da gelişti ve Kürtler devlet destekli önemli kültürel destek aldılar. Erivan'dan bir Kürt radyosu yayınlandı. Modern Kürt edebiyatı ve kültürünün öncüleri çoğunlukla Türkiye'den göçmen olan Ezidilerdi. Bu dönemdeki ünlü Kürt yazarlar arasında Casimê Celîl, Emînê Evdal, Kurdoev, Arap Shamilov (Erebê Şemo) ve Celile Celil sayılabilir. Erivan'da yayınlanan ünlü Kürt gazetesi Riya Teze, en eski Kürt gazeteleri arasında yer almaktadır. Bu gazete, Ermenistan Komünist Partisi'nin Kürt kesiminin organıdır. Birçok Ermeni edebi eseri C. Celîl, H. Cindî, E. Evdal, Q. Murad, N. Esed ve T. Murad gibi çevirmenler tarafından Kürtçeye çevrilmiştir. İlk Kürtçe roman 1935 yılında Shamilov tarafından yazılmıştır. 1937'deki Stalinist etnik temizlik döneminde bazı Ermenistan Kürtleri zorunlu göç mağduru oldular.
Ermenistan'daki Kürt yansımaları
1969 yılında Ermeni Bilimler Akademisi, Kürt kültürünün tüm yönlerini belgelemek ve araştırmak için değil, aynı zamanda Ermeni ve Kürt ilişkilerini incelemek için bir Kürt Araştırmaları Dairesi kurdu. İlk Kürt gazetelerinden biri aslında Ermenistan'ın başkenti Erivan'da kuruldu ve yayınlandı. Gazeteye Riya Teze (Kürtçe: Yeni yol) adı verildi. Daha sonra iki haftada bir yayınlanan Botan adlı başka bir Kürt gazetesi kuruldu.
Ermeni radyo istasyonu Dengê Erivan (Erivan'ın Sesi) günde bir saat Kürtçe yayın yaparak Türkiye'nin güneydoğusundaki etnik Kürtlerin dinleyicilerini çekiyordu. Öyle ki, bir yazar altmışlı yıllarda Dengê Erivan radyosunu dinlemek için okulda alay konusu olan bir çocukluk arkadaşı olduğunu kitabında yazıyordu.
Ermenistan'ın Yezidi Kürt azınlığı
2001 sayımına göre, Yezidilerin Ermenistan'daki nüfusunun 40.620 olduğu belirtilmektedir.
2007 ABD Dışişleri Bakanlığı insan hakları raporuna göre, "Önceki yıllarda olduğu gibi, Yezidi liderleri polis ve yerel makamların toplumlarını ayrımcılığa maruz bıraktıklarından şikayet etmemişlerdir". Yezidi çocukların büyük bir yüzdesi hem yoksulluk hem de ana dillerini konuşan öğretmenlerin eksikliği nedeniyle okula gitmiyordu. Ancak, ilk Yezidi okulu 1920 yılında Ermenistan'da açıldı ve bu sorun kısmen de olsa çözüme ulaşmaya başladı. Azerbaycan ile savaşın yarattığı etnik gerginlik sırasında Yezidi Kürtleri, ülkeden kaçan ve kendisini farklı bir etnik grup olarak kurmaya çalışan çoğunlukla Müslüman Kürtlerle olan ilişkilerinden vazgeçtiler. Ayrıca Yezidiler Dağlık Karabağ savaşı sırasında Ermenilerle birlikte savaşan ve çok sayıda kişinin öldüğü zaman diliminde Ermeniler lehine büyük bir vatanseverlik göstermişlerdir.
30 Eylül 2019'da dünyanın en büyük Yezidi tapınağı Ermenistan'ın Aknalich köyünde açılmıştır. Kürt tarihi ile ilgili araştırmalar devam ediyor.
Saygılarımla
