Bu yazıda sizlere genel çerçevede ulaşabildiğim deq motiflerinin anlamlarını aktarmaya çalışacağım. Yazı birkaç parçadan oluşacaktır.
Yüzlerce deq motifi bugüne gelebilmiştir. Şuan ki son taşıyıcılar da öldükten sonra belgelenmemiş birçok motif tarihin tozlu raflarında bile olamayacak. Genelde Mardin, Antep, Urfa ve Kilis bölgelerindeki motiflerin bir kısmı belgelenebilmiş. Yazılı olarak ve görsel anlamda ele alabileceğimiz kitaplar, “Kaybolan İzler”, “Beden Yazıtları” ve “Bedene Nakşedilmiş Tarih” kitapları vardır. Kitapların içerikleri genelde aynı bölgelerin motiflerini ele almış akademik çalışmalar diyebiliriz. Ama Kürt coğrafyasında deq geleneği hala kısmen de olsa yaşatılıyor. Bahsettiğimiz son taşıyıcılardan sonra silinip gidecek. Maraş, Dersim, Adıyaman gibi kentlerde görmeye alışık olduğumuz motiflerin dışında farklı motiflere rastlayabiliriz.
Hem anlam ve inanış bakımından hem de motiflerin şekilleri diğer bölgelere göre farklılıklar gösterebiliyor. Başta da belirttiğim gibi her bir motifin bir anlamı ve yapılış amacı vardır. Antropolog Levi Strauss, dövmelerin yalnızca süs olmadığını belirterek; "Dövmecilik, yalnızca bedene işlenen bir resimden ibaret değildir; aynı zamanda ruha işlenen bütün gelenekleri ve soy felsefesini de yansıtır" değerlendirmede bulunmuştur.
Yakın geçmişte her ne kadar da deq motiflerinin süslenmek amacıyla yapıldığı söylense de bunun yüzeysel bir yaklaşım olduğunu söyleyebiliriz. Topluluklar dövmeleri yaşam biçimlerini, dilek isteklerini, yaşamdan beklentilerini ve duygu düşüncülerini belirtmek için yapıldığı bilinmekte.
Deq motifleri çizgisel şekilde olup, kutsal görünen figürlerin işlendiğini söyleyebiliriz. Çoğunlukla hayvan, bitki ve astrolojik semboller kullanıldığını gözlemeyebiliriz. Bunun yanı sıra Kürt mitolojisindeki tanrıçaları sembolize eden sembolik motifler de kullanılmıştır. Tanrıçaları ‘Deqte Tanrıçalar’ bölümünde işleyeceğiz. Deq kültüründe kullanılan(ulaşılabilen) motiflerin isim ve anlamlarını şöyle sıralayabiliriz.
Hayvan motifleri; ceylan, akrep, balık, turna, kurbağa, sinek, tavşan, tilki, kurt, aslan, yılan, kırlangıç, koç, vb.
Bitki motifleri; başak, sedef, papatya, ağaç, çiçek, ağaç
Astrolojik motifler; güneş, ay(döngüleri), yıldız(çoban yıldızı, Yedikardeşler kümeleri), Venüs, vb.
Sembolik motifler; çark, seyyali, rısemıye, salip, bilezik, mühür, rebap, tarak, ayna, dolap, anahtar, makas, tokmak, yastık, insan, taç, çarpı, üç nokta, kılıç vb.
Vücudun neredeyse her bölgesine yapılan deq motiflerinin anlamı vücuda yapılan bölgeye göre de değişmektedir. Bu değişimi Ramazan Çeper şöyle anlatmıştır; “Zerdüştlere göre çene ve avurtlar üzerinde yapılan deqlerAmertat’ı temsil ederler. Ameratatve yaAmertat altı imşaspendden biri olup ölümsüzlüğü ve Ahura Mazda’nın sonsuzluğunu temsil eder. Yanaklara yapılan deqler, Ezidilik’teMishafaReş’ı temsilen yapılır. Bu deqlerEzidiliğin kutsal kitabi MishefaReş’ın yazıları olarak görülür ve her biri MishefaReş’ın bir ayetini ifade eder. Anla yapılan ay biçimli deqler de ay tanrıçası Zin’i temsil eder. Boğa boynuzu biçiminde yapılan deqler, ay ile güneşin savaşını, karanlık ve aydınlık çatışmasını sembolize eder. M.Mokrialna yapılan dövmelerin Pervin yıldızını temsil ettiğini ifade eder.
Bunun yanı sıra keşfedilen birçok adlandırılmamış motif bulunmaktadır. Ayrıca motiflerin kategorizasyonu bölgeden bölgeye de değiştiği gözlemlenmiştir. Örnek olarak, Mardin’de güneş motifi Urfa’da ay motifi olabiliyor. Bununla birlikte motiflere verilen anlam da bölgeden bölgeye değişkenlik gösteriyor. Temel ve tek bir anlama ulaşabilmek oldukça zor olsa da, Kürt ve Mezopotamya’ya mitolojilerinden beslenilebilir. Bunun yanı halı ve deq motifleri arasındaki benzerlikler de deq motiflerinin anlam ve hikâyesi konusunda bizlere bazı ipuçları verebilir. Tene en çok işlenen ve hala en çok tercih edilen bazı motiflerin anlamlarına detaylı bir şekilde değineceğiz. İlk olarak Kürtler için kutsal bir sembol olan güneş motifinin anlamına bakacağız. Birçok topluluk için kutsal olan ve öneme sahip olan güneş motifinin Kürtler için önemin “Güneşin çocukları” şeklinde belirtilmiştir. Mitra inancının temeli olan güneş motifi, Ezidilik inancında büyük bir öneme sahiptir. Daha önce güneş motifi ile ilgili yazdığım yazı, motifin tarihsel süreci ve deqteki önemini daha iyi aktaracaktır.
