Özgüven nedir? Özgüven, kişinin özüne olan farkındalığı ve güvenidir. Kişi kendinin güçlü ve olumlu yanlarının bilincindedir ve bu yönleri için kendini daha iyi, cesaretli, güçlü hisseder. Zayıf ve olumsuz yanlarını da bilir. Bu nedenle neyi yapıp yapamayacağını da bilir. Değiştirebilecekleri için çabalarken, değiştiremeyeceklerini kabullenerek kendini sevmeye devam eder. Yani özgüvenli olmak kusursuz olmak değildir. Özgüven nasıl oluşur?
Özgüven doğuştan gelen bir şey değildir. Temeli çocukluk döneminde oluşur. Düzeyinin belirlenmesinde de psikososyal gelişim evleri oldukça önemlidir lakin sonrasında bu durum değişebilir.
0-1 yaş döneminde temel güven kavramı oluşmaya başlar. Bakım verenlerin çocuğun fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarının yeterli ve “tutarlı” bir şekilde karşılaması, yanında olması çocukta temel güven kavramını oluşturur. Başkalarına güvenip güvenmemekte özgüven düzeyine etki eder.
2 yaştan itibaren çocuk çevresini keşfetmeye başlar. Tekrarlayıcı sorularla öğrenemeye ve çevresini tanımaya başlar. Bu süreçte çocuğa sabır ve tutarlılıkla yaklaşmak özgüvenini desteklemek için önemlidir. Bir cevaplayıp bir cevaplanmadığında ya da açıklayıcı cevaba ulaşılmadığında güven kavramı zedelenebilir.
3 yaşa kadar çocuk kendisiyle ilgili yeterli farkındalığa ulaşmadığından çevresine göre kendini değerlendirir. Bakım verenim duygusal ve fiziksel ihtiyaçlarımı dengeli ve tutarlı karşılıyor seviliyorum, değerliyim. Bakım verenim ihtiyaçlarımı hiç karşılamıyor ya da bazen karşılayıp bazen karşılamıyor yeteri kadar sevilmiyorum çok da değerli değilim şeklinde öz algısını oluşturmaya çalışır.
3-6 yaş oyun ve sosyal ilişkilerin kurulmaya başlanıp geliştirildiği süreçtir. Bu süreçte samimi ilişkiler ve arkadaşlıklar kurabilmek özgüveni desteklerken, akran zorbalığına maruz kalmakta zedeleyici etkide bulunur.
Özgüvenin oluşumunda ebeveyn tutumları oldukça önemlidir. Aşırı korumacı bir aile arkadaş ilişkilerini oluşturmayı zorlaştırabilir. Kontrolcü ve çocuğun sorumluluklarını ve kararlarını üstlenen bir aile çocuğun yeterlilikleri keşfetmesini engelleyerek, yetersizlik hissini oluşturabilir.
Okuldaki öğretmen tutumları da özgüven üzerinde olumlu ya da olumsuz etkide bulunabilir.
Romantik ilişkiler, destekleyici güvenli bir partnere sahip olmak, aldatılma, terk edilme olayları da özgüven üzerine olumlu veya olumsuzluk olumsuz etkili olabilir.
Özgüven eksikliğinin belirtileri nelerdir?
Bir kişinin dışarıdan çok özgüvenli görünmesi onun özgüvenli olduğu anlamalı gelmez. Kişinin kendi içinde taşıdığı duygu ve düşünceler önemlidir.
Yetersizlik hissi ve başarısızlık korkusu görülür. Buradaki başarısızlık korkusu ve yetersizlik hissini kişi genelleştirir. Beraberinde suçluluk duygusu da sıklıkla eşlik eder. Kişi suçluluk hissiyle baş edemezse bir günah keçisi arar. Ya kendini acımasızca eleştirir ya da eleştirip suçlayacak başkasını bulur bu üstünlükte yükünü hafifletmeye çalışır.
Reddedilme kaygısı ve bununda beraberinde getirebileceği hayır diyememek, duygu ve düşüncelerini paylaşmama yaşanabilir.
Başkalarının eleştirine karşı aşırı hassas olmak, karamsarlık, karar vermede güçlük, beden algısında bozukluk, yeterli ve başarılı olduğu şeyleri küçümseme, sorumluk almaktan kaçınma ve erteleme davranışı da özgüven eksilikliğinin belirtileridir. Bu sorumluluktan kaçınma bazen ilişkilerden kaçınmaya da sebep olabilir.
Özgüveni nasıl arttırabiliriz?
Özgüvene olumlu ve olumsuz etkide bulunabilecek birçok durumdan bahsettik. Neden kişiden kişiye göre değişkenlik gösterecektir. Bu sebeple öncelikle özgüven eksikliğine neden olan, tetikleyen faktörü bulmak önemlidir. Kişinin başarılı/başarısız, yeterli/yetersiz durumları fark etmesi, kendilik kavramlarımı için önemlidir. Bunları yazmak faydalı olabilir. Korkulan, kaygı duyulan, kötü hissettiren şeylerden kaçınmak çözüm getirmeyecektir. Bu sebeple bunlara aşamalı olarak maruz kalmak, küçük adımlarla yaklaşıp yüzleşmek önerilebilir. Sonuç yine başarısız olsa bile bu maruz kalma başarılı olma ihtimalini artırmış ve baş etme yöntemlerinizi geliştirebilmek için kendinize alan açmış olunur.
Özgüvenin doğuştan gelmediğini ve değiştirilebilir bir şey olduğunu unutulmamalı. Bu durumun üstesinden tek başınıza gelmekte zorlanırsanız bir uzmandan destek alarak özgüven üzerine çalışabilirsiniz.
