Diyarbakır kültüründe önemli bir yere sahip olan, eti ve gübresi için doğal ortamlarda yetiştirilen Boranlar ve onların barındığı kerpiçten yapılmış Boranhanelerin yok olması ile artık bu kültürü de sonlandırdı. Bilinenin aksine güvercin gübresi sadece tadı ve ağırlığı ile ünlü Diyarbakır'daki karpuz yetiştiriciliğinde gübre olarak kullanılmıyordu. Bu gübre, aynı zamanda kara barut yapımında kullanılan Güherçile'nin de ham maddesiydi.
Osmanlı döneminde ve bundan 40-50 yıl öncesine kadar Boranhanelerde toplanan bu gübrelerin bir kısmı karpuz üreticileri için ayrılırken, büyük kısmı ise kara barut yapımı için barut fabrikalarına gönderilir veya yurt dışına ihraç edilirdi. Bu konuda söz sahibi olan İran'da bir zamanlar bu güvercinlerin avlanması yasaklanmıştı. Halen, İran, Mısır, Tunus, Fas, Cezayir, Katar gibi Kuzey Afrika, Ortadoğu ve Körfez ülkelerinde bu tür yaban güvercinleri için yapılan yapılar, gübrelerinden faydalanılması için koruma altına alınmış durumda.
Dinlerde değer gören kuş türü güvercinler
Güvercinler, hem Müslümanlıkta, hem de Hıristiyanlıkta değer verilen bir kuş türüdür. Hz. Muhammed'in, Hz. Ebubekir ile birlikte Mekke'den Medine'ye hicreti sırasında onları öldürmek kastı ile peşlerine takılanlardan korunmak için Sevr mağarasında saklanmaları üzerine orada güvercinin kuluçkaya yatması ve düşmanların böylece yanılması güvercinleri Müslümanlıkta saygı duyulan bir kuş türü olma özelliğine kavuşturmuştur.
Barışın simgesi olarak bilinir
Aynı şekilde Hıristiyanlıkta da insanlara kardeşçe yaşama duygusunu, barışı, gönül sevincini götüren ve cennette mutluluğu, sevgiyi taşıyan bir kuş türü olarak bilinir ve sevilir. Barışın simgesi olan bu kuşlar, tarih içerisinde askeri faaliyetlerde haberleşme aracı olarak kullanılmalarının yanı sıra, hem etleri için avlanmış, hem de değerli gübreleri için doğal ortamlarda beslenmiştir.
Baruthanelerde ve Tabakhanelerde kullanılırdı
Osmanlı imparatorluğu döneminde, güvercin gübresi aynı zamanda bir ihraç maddesiydi. Güvercin gübresi, hem barut, hem de ayakkabı yapımında deri işlenmesinde kullanılmaktaydı. Bu nedenle birçok kentte yaban güvercinlerin barınması için özel olarak kerpiç, ahşap ve taştan yapılan binalar inşa edilirdi. Örneğin Kapadokya yöresinde inşa edilen bu tür binalara "güvercinlik", Kayseri'de inşa edilen binalara "Burç", Diyarbakır'da inşa edilenlere ise "Boranhane" denilirdi.
En değerli gübre
Halk arasında yaban güvercinleri "Boran" diye adlandırıldığı için, bunların barınması için inşa edilen yapılara da Boranhane ismi konulmuştu. Güvercin gübresi, koyun, keçi, yarasa gibi hayvanların gübrelerinden daha fazla zengin minerallere sahip olduğu için, tarla üreticileri tarafından da tercih edilmekteydi.
