Onyomani olarak adlandırılan alışveriş bağımlığını da tıpkı diğer alkol, madde, sigara gibi bağımlılık türlerinin etkilerini yaşatan davranışsal bir bozukluktur.
Ancak birçok kişi bunu masumca ve bağımlılık dışı görür. Alışveriş bağımlılığı nedir? Hangi durumda bağımlılık olarak adlandırılır? Bu yazımda bahsediyor olacağım.
Alışveriş bağımlılığı olan biri alışveriş yaptığında dopamin ve serotonin sargılar. Kişi mutluluk hormonunun salgılanmasıyla bir haz yaşar. Bu hazza tekrar ve daha fazla ulaşmak isteyen kişi içinde bağımlılık örüntüsü oluşmaya başlar.
Alışveriş Bağımlılığından Ne Zaman Söz Edilebilir?
Alışveriş bağımlısı bir kişi, ihtiyacı olmayan şeyleri alabilir, maddi sıkıntılar yaşasa da alışverişini kısamaz ve kontrolsüzce alışveriş yapmaya devam eder. Bundan sonra da pişmanlık hissine kapılır ve yine bu olumsuz duyguya kapılmamak için olumlu hissettiren yine alışverişe yönelir. Bir süre sonra bu bir döngü haline gelir.
Bu kişilerden sıklıkla “artık o kadar çok kargo geliyor ki kargocu beni tanıyor, dolabımda bir sürü etiketli giyilmemiş ürün var, zayıflayınca giyerim diye aldım, ihtiyacım yoktu ama indirimden aldım, siparişiniz alındı bildirimi beni mutlu ediyor, sanki alışveriş için çalışıyorum” cümlelerini duyarız.
Kişide hem maddi hem manevi zararları oluşmaya başladıysa, çevresinden bunu almana ne gerek vardı sözlerini sıklıkla duyuyorsa ve hatta problem yaşamaya gidiyorsa, alışveriş ihtiyaçtan çok istekse burada bir bağımlılıktan söz edilebilir.
Alışveriş Bağımlılığının Nedeni Nedir?
Bu bağımlılık türü de tıpkı diğer bağımlılıklar gibi çeşitli bir çok nedenden oluşmuş olabilir. Fakat pandemi itibariyle birçok kişi alışkanlıklarından uzak kaldı ve eve kapanıp duygularına daha çok maruz kaldı. Aynı zamanda dijital dünya ile de online durumlara alışkanlık kazandırdı. Bu süreçte artan online alışverişlerle kişiler daha kısa sürede daha çok ürüne ulaşmayı, daha çok alışveriş yapabilmeyi deneyimledi. Zamanın ve sanal olarak harcanan paranın farkına varmakta zorlandı akabinde de artan alışverişler oldu. Olumsuz duygularla baş başa kalan kişilerin bir kısmı alışveriş yaptıkça iyi hissettiğini sandı. Yani konu çoğu zaman aslında alışveriş değildi. Bu süreçte alışveriş bağımlılığında artış gördüğümüzü söyleyebiliriz.
Bunun dışında alışverişe yönlendiren fenomenler, sosyal medyalar üzerinde kimin ne aldığını kolaylıkla görmek, onda var bende de olsun isteği, reklamlar, indirimler, takip edilen alışveriş sayfa ve uygulamaları da risk faktörü olarak söylenebilir.
Kişi duygularına temas etmekte ve bunları çözmekte zorlanıyorsa, duygusal olarak bir boşluk doldurmaya ihtiyacı varsa, duygu düzenleme problemi yaşıyorsa bu durum temel oluşturmuş olabilir. Ayrıca depresyon, sosyal fobi, statü kaygısı, düşük kendilik algısı, narsistik kimlik, mükemmeliyetçilik, özgüven eksikliği de bu bağımlığı tetikleyen faktörler olabilmektedir.
Alışveriş Bağımlığının Çözümü Nedir?
Alışveriş bağımlılığının üstesinden gelebilmek için öncelikle kişiyi alışverişe yönlendiren duygu ve durumu bulabilmek önem taşımaktadır. Farkına varmayarak kontrolsüz gerçekleştirdiği bu durumun sağlıklı olmadığını fark edebilmesi, gerçek ihtiyaçlarının ne olduğunu belirleyip bundan sonraki alışverişlerde sadece belirlediği şeylere yönelmesi, takip ettiği veya yüklemiş olduğu alışveriş uygulamalarını silmesi, bir alışverişin başlama ve bitiş süresini belirleyip süreyi kontrol etmesi, ihtiyacı olanın dışına çıkmamak için belirli bir para limiti belirlemek, alışverişe başlarken veya başlamadan önce hangi duygulara maruz kalıp buna yöneldiğini bulmak çözüme ulaşmayı kolaylaştırabilir.
Bu süreçte sosyal çevre, aile, arkadaş desteği de koruyucu faktör olabilmektedir. Gerekli görülürse bir ruh sağlığı uzmanı eşliğinde de bu durumun üstesinden gelebilmek mümkündür.
