Dünyanın birçok ülkesinde muktedir kültür üzerinden ötekileştirilmiş topluluklar, halklar var. Bu ırkçılığın da altyapısını oluşturan temel bir öğedir. Ama artık nerdeyse kural olarak kabullenilen bir de ifade vardır ki o da şu;
“Her ülkenin ötekileri vardır, fakat bütün dünyanın ötekisi olan bir halk vardır ki onlar da çingenelerdir."
1939-1945 yılları arasında altı yıl süren 2. Dünya savaşında Hitler’in öncülüğündeki Alman Nazileri 350 binden fazla Çingeneyi katleder.
İşte o katliam ve savaş bittikten yıllar sonra onlar için ağıt gibi bir şarkı bestelenir. Adı “Djelem Djelem” olan o şarkı Nazilerin katlettiği 350 binden fazla çingene için yakılmış bir ağıttır.
1971 yılında Londra'da toplanan “1. Dünya Çingeneleri Milli Kongresi”nde bu şarkı Çingenelerin “milli marşı” olarak kabul edilmiştir.
Djelem Djelem çingene dilinde “güle güle” ya da “gidelim” demektir. Şarkının sözleri şöyledir;
“Ey Romanlar, çocuklar, erkekler,
Canımız ne isterse onu yapacağız.
Tam vaktidir, ayağa kalkın!
Çünkü bize açılan bu yollar, çingene yollarıdır.
Dünyanın bütün romanları, benimle gelin.
Tıpkı size yapıldığı gibi, kara adamlar benim ailemi de katlettiler.
Sizinki gibi benim de büyük bir ailem vardı.
Nerde erkekler, nerde çocuklar?
Şimdi nerelerdesiniz?
Çadırlarınızın içinde, uğurlu yollarda.
Ey Romanlar, nerelerden geldiniz?
Ey Romanlar, erkekler, çocuklar.
Ve şans hep onlarla birlikteydi.
Gittim, yürüdüm dünyanın öbür ucuna kadar.
‘Mutlu Çingenelere’ bile rastladım.
Yürüdüm, yürüdüm uzun yollar boyunca…”
Zarko Jovanoviç’e ait olan bu şarkı için denir ki, şarkıyı bilmeyen çingene yoktur. Kendisi Belgradlı bir Sırp Çingenesi olan Jovanovic üç ayrı Nazi kampında kaldıktan sonra kamptan kaçıp kurtularak dönemin Yugoslav direnişçilerine katılır ve savaştan dört yıl sonra henüz 24 yaşındayken de bu şarkıyı besteler. Ve şarkı ilk defa 1949 yılında Belgrad radyosunda seslendirilir.
Şarkı 1971 yılında jovanovic’in de katıldığı Londra'da yapılan 1. Dünya Çingeneleri Milli Kongresi'nde “çingenelerin milli marşı” olarak kabul edilir.
Aynı kongrede Dünya Çingeneleri kendilerine “Roman” denmesini de ister ve kongre kararı olarak dünyaya duyururlar. Roman’ın Rom kökü çingene dilinde “insan” demektir. “Roman” da “insanım” demektir.
Ve o kongrede bir de bayrakları olur. Zemini; yarıya kadar yeşil, sonrası mavidir, ortada da kırmızı bir karavan tekerleği var; yeşil; çimeni, doğayı, mavi; gökyüzünü temsil eder. Yani bu iki renk çingenelerin dünyasıdır. Ortadaki tekerlek ise onların sınırsız seyahat özgürlüğüdür.
Şarkı-Marşın bestekârı Zarko Jovanovic o denli ünlenir ki 1978’de Cenevre’de toplanan 2. Dünya Çingeneleri Kongresi’nde “Roman Kültür Bakanı” seçilir.
1990 yılında Romanya’nın Serock kentinde toplanan 4. Roman kongresinde Birinci kongrenin 1971’in 8 Nisan gününde toplanması nedeniyle 8 Nisan günü “Dünya çingeneler günü” olarak ilan edilir. Ve o tarihten bu yana da 8 Nisan günü her yıl “Dünya çingeneler günü” olarak kutlanır. Djelem Djelem de çingene marşı olarak dinlenir / dillendirilir…
Ve final Tony Gatlif’in son filmi Gadjo Dilo’nun çingene evlerinin yakıp yıkılma son sahnesindeki final müziği de “Djelem Djelem”dir…
Bizim buralarda çingenelere Doman denir. Onlarsız düğün dernek, def û zurna, davulun sesinin ritmi ahengi kırık çıkar. İyi ki varlar…
