Birkaç yıl evvel Irak Kürdistanı’nın Hewlêr / Erbil şehrinde ilk kez farkında oldum. Erbil Valisi Newzat Hadî, kendisini ziyaretimizde küçücük bir kutu içinde üzeri pütürlü ama avucunuza aldığınızda hoş ve latif koku saçan elma şekilli armağanıyla yolculamıştı.
O armağan hakkında çok kısa bir bilgi orada verilmiş olmakla birlikte memlekete dönünce merak etmiş ve araştırarak soruşturup işin aslını öğrenivermiştim.
Meğerse üzerine karanfil saplanmış elma imiş Erbil valisinin bizzat Irak federe Kürdistan Bölgesi Kültür Bakanlığı’nca bir proje olarak işlevlendirilen ve turizm objesi haline dönüştürülen simgesel armağanı.
Eski İran Kürtlerinin tarihinde yılın herhangi bir gününde âşıkların, sevgililerin sevdiklerinden ayrı düşenlerin; aşkını, sevdasını, sevgisini dile getirmek, yeniden hatırlatmak için sunduğu bir kadir kıymet bilirlik nişanesi imiş Kürtçe adıyla Sêva Mêxekrêj (Karanfilli Elma).
Küçük boy bir kırmızı elma, üzerinde en küçük bir boşluk bırakmamak kaydıyla çok sık, birbirine bitişik olmak kaydıyla karanfillerle donatılıyor. İşlem bittikten sonra kuru karanfilin kokusu taze elma kokusuyla buluşunca hoş bir rayiha ortama yayılıyor. Üstelik bu iki ürünün buluşma halinin rayihası çok uzun süre kaybolmuyor.
Bize sunulan karanfilli elma paketinin üzerinde 2014 tarihi vardı ve çok güzel kokuyordu. İçinde çok dilli olarak hazırlanmış kısa tanıtım metnine baktığımda yüz yıl dahi geçse kokusunu kaybetmediği ifade ediliyordu. Nitekim o armağanın üzerinden on yıl geçmiş olmasına rağmen kokusundan hiçbir şey kaybetmemiş olduğu ispatı vücudu.
Projeyi İran Kürdistanı’ndaki çatışmalı hâl nedeniyle topraklarını terk edip Irak Kürdistanı’na yerleşen ve 11 yıl Süleymaniye’de okuyup yaşayan, sonra Diyarbakır’a yerleşen, şimdi artık İsveç’i mesken tutan Heykeltraş Seywan Saedian, Irak Kültür Bakanlığı’na sunmuş.
Dönemin Kültür Bakanı Felakeddin Kakeyî projeye çok sıcak bakmış ve hayata geçirmiş. Sonra da “taşınabilir organik Kürt kültürü” simgeselliği üzerinden önemli bir yitik değerin gün yüzüne çıkmasına vesile olmuş Sêva Mêxekrêj…
Sonra birazda konuyla ilgili bilgi eksikliğimden “utanıp sıkılarak” projenin sahibi Seywan Saedian’ı aramış, kendisine de sormuştum. O da detayıyla anlatmıştı.
2005 yılında Irak federe Kürdistanı Kültür Bakanlığı’na projeyi sunduğunda bu çok eski gelenek neredeyse unutulmuş bir haldeymiş. 2005 yılından sonra öncelikli olarak Irak Kürdistanı’nın dört şehri ve 100 dolayında irili ufaklı yerleşkesinde adeta bir “karanfilli elma sevgililer bayramı” kutlaması haline dönüşmüş. Hakkında dört belgesel film, 30 saat dolayında video kaydı, sayısını kendisinin de hatırlamadığı kadar röportaj ve yazı yayımlanmış meğerse!
2013 yılında Irak Kürdistanı Şehitler Bakanlığı “Sêva Mêxekrêj”den 1000 adet satın alarak Saddam döneminin en büyük kitlesel Kürt katliamı olan ve 200 binin üzerinde insanın katledilmesi olarak tarihe geçen Enfal ve Halepçe soykırımının mağduru ailelere o günün anısına armağan olarak sunulmuş.
Aslında bu resmî sunumun ironik bir arka planı da olmalı bellekte elbette. Bilindiği üzere Enfal ve Halepçe katliamından kurtulanlar yukarıdan atılan gazın elma kokusuna benzer bir koku ile yayıldığını ve sonunun ölümlerle bittiğini anlatıyorlardı.
Ama işin aslı daha manidar, otantik Kürt tarihindeki hikâyesine göre; yaşanmış olan birçok aşk hikâyesinde, âşık olan ama aşkını söyleyemeyen genç kız Sêva Mêxekrêji hazırlayıp âşık olduğu kişiye aşkını dile getirmek üzere gönderiyor. Ayrıca aralarında sorun yaşayan sevgililer de barışma nişanesi olarak Karanfilli Elma hazırlayıp birbirlerine sunarlarmış.
Sêva Mêxekrêj üzerinde yapılan kimi araştırmalarda bu geleneğin Zerdüştilik döneminden beri var olan bir “aşk geleneği” olduğu ve “aşk” ile “barış” üzerinden yılın herhangi bir gününde de dile getirilebileceği dillendiriliyor.
Ama işin uluslararası boyuta taşınması bir başka güzelliği beraberinde getiriyor. 2005 yılında projenin hayatiyet bulmasıyla, 2006 yılından itibaren madem “14 Şubat Sevgililer Günü” dünyanın her yerinde kutlanıyor, aynı gün Sêva Mêxekrêj (Karanfilli Kırmızı Elma) Günü, “Valentîna Kurda” olarak Kürtler arasında kutlansın diye düşünülmüş ve kabul de görüp yaygınlaşmış.
Bu vesileyle bu projeyi uluslararası organik Kürt kültürü olarak yaygınlaştırmak isteyen Seywan Saedian önce Irak Kürdistanı sonra Diyarbekir ve İstanbul’da şimdilerde de Avrupa’da proje eksenli çalışmalar yapıyor. Ayrıca her yıl da 14 Şubat gününü içine alan hafta boyunca Kürtler bireysel ya da çeşitli kurumları aracılığıyla Kürdün sevgililer gününü karanfilli elma yapıp birbirlerine armağan ederek kutluyorlar.
Eh, madem sevgiliye serenatın simgesel günü! O halde 1967’de 13 Şubat günü şüpheli bir trafik kazasıyla henüz 32 yaşındayken öte yakaya göçen Füruğ Ferruhzad’a sözü verelim;
“Kimse aşkı düşünmez oldu.
Kimse düşünmez oldu yengiyi
Kimse
Hiçbir şey düşünmez oldu artık.
…
Ah tutsağın sesi...
Büyüklüğü senin umutsuzluğunun
Işığa bir küçük yol açmayacak mı
Bu uğursuz gecenin bir köşesinden?
Ah tutsağın sesi...”
O halde Valentîna Kurda û Sêva Mêxekrêj piroz be…
Şubat 2024 Diyarbekir / Şeyhmus Diken
